Samen onderzoek doen in Buurtverbinding

Buurtverbinding is een stageplek voor mbo en hbo studenten. Deze studenten doen onderzoek op hun stageplek. Het afgelopen jaar hebben we voor een nieuwe aanpak gekozen. We hebben als groep van docenten en onderzoekers Design Thinking als ontwerp- en onderzoeksmethode geïmplementeerd in het project Buurtverbinding. We delen graag waarom we dat gedaan hebben en wat we ervan geleerd hebben.

Buurtverbinding is een stageplek voor mbo en hbo studenten. Deze studenten doen onderzoek op hun stageplek. Het afgelopen jaar hebben we voor een nieuwe aanpak gekozen. We hebben als groep van docenten en onderzoekers Design Thinking als ontwerp- en onderzoeksmethode geïmplementeerd in het project Buurtverbinding. We delen graag waarom we dat gedaan hebben en wat we ervan geleerd hebben.

Bij Buurtverbinding werken de studenten aan laagdrempelige hulpvragen van buurtbewoners. Een voorbeeld van een laagdrempelige hulpvraag is een huisbezoek met praktische hulp bij het boodschappen doen. Zij geven niet alleen individuele aandacht aan wijkbewoners. De studenten organiseren ook activiteiten voor de wijk. Zo dragen ze bij aan het welzijn van de buurtbewoners op vijf verschillende locaties in Amsterdam. 

voor een beeld van hoe een dag bij Buurtverbinding eruitziet. Een wijkdocent van de onderwijsinstelling en een praktijkbegeleider van de welzijnsorganisatie werken samen met de studenten in Buurtverbinding. De studenten krijgen er veel verantwoordelijkheid, passend bij ieders mogelijkheden (zie ook Griffioen, 2021). Er zijn studenten betrokken vanuit verschillende opleidingen en diverse leerjaren. Vanuit het mbo de opleidingen: Sociaal Werk, Maatschappelijke Zorg, en vanuit het hbo: Sociaal Juridische Dienstverlening en Social Work. In Buurtverbinding hebben deze studenten tijdens hun stage ook nog onderzoeksprojecten gedaan in de periode van 2020 tot 2024. Op deze manier konden mbo en hbo studenten samen een onderzoek in én voor de wijk doen. De student bekwaamt zich zo in onderzoekend werken als professional (WRR, 2013; Cremers 2016). In de eerste drie jaar was het thema van het onderzoek onbegrepen gedrag. De studenten bepaalden verder zelf wat ze precies onderzochten en hoe. Dit kostte te veel tijd en energie van studenten, wijkdocenten en praktijkbegeleiders Deze tijd en energie was nodig voor de andere taken die studenten in Buurtverbinding hadden en hebben. Er was om die reden dan ook behoefte aan een meer systematische aanpak.

MEER SYSTEMATISCH WERKEN

Om minder beslag te leggen op de beschikbare tijd tijdens de stage hebben we twee keuzes gemaakt: De welzijnsorganisatie geeft de studenten de onderzoek-opdracht en we gebruiken Design Thinking als methode.

De welzijnsorganisatie formuleert de opdracht voor de studenten zodat het inhoudelijk goed afgebakend wordt. Het idee was dat we welzijnsorganisaties opdrachten konden vragen. Ook kan op deze manier goed aangesloten worden bij de behoeften van de doelgroep in de wijk. Design Thinking als ontwerp- en onderzoekmethode sluit aan bij de werkwijze in Buurtverbinding: in de wijk horen en ervaren wat er speelt, waar behoefte aan is, ideeën voorleggen aan bewoners, en activiteiten en plannen daarvoor verbeteren op grond van ervaringen. Het is een kwestie van handig vragen stellen en de fasen van Design Thinking helpen daarbij: heb ik al mijn aannames gecheckt bij de doelgroep? (empathize), heb ik mijn hoofdvraag afgestemd op alles wat ik nu weet? (define), heb ik onze creativiteit alle ruimte gegeven om tot mogelijke antwoorden/oplossingen te komen? (ideate), heb ik weloverwogen een keuze gemaakt voor één antwoord/ oplossing? (prototype), hoe kan ik dit antwoord of deze oplossing verbeteren?
(test).

In lijn hiermee werden studenten papieren logboeken aangereikt met reflectievragen per week. Deze vragen waren gekoppeld aan het betreffende onderdeel van Design Thinking en ook aan de beoordelingscriteria voor het onderwijsonderdeel. Dit diende om het beoogde leerproces van studenten zichtbaarder te maken zodat de beoordeling al gaandeweg, in de praktijk kon plaatsvinden in plaats van een formeel toets moment met presentatie aan het einde.

We hebben dit jaar uitgebreid gemonitord en geëvalueerd om te weten te komen of de gekozen oplossingen effectieve oplossingen zijn. We delen graag wat we geleerd hebben over samen onderzoek doen in de wijk.

ERVARINGEN

Student
Design Thinking werd door een deel van de studenten als te schools ervaren door de lessen – lang luisteren - die erover op de stageplek gegeven werden. Ook hadden ze liever aan een eigen praktijkvraagstuk gewerkt, gebaseerd op eigen onderzoek in de buurt. Wel vonden studenten het prettig om in kleine groepjes te samenwerken en vonden ze dat het nuttige feedback opleverde om een ontwerp te testen bij de gebruikers.

Studenten gaven aan in Buurtverbinding verantwoordelijkheid te willen dragen en vooral praktisch bezig te willen zijn. Ze willen leren door te doen. Vooraf bespreken en nabespreken van acties en activiteiten en daarbij reflecteren werkt goed, maar dat moet wel kort en krachtig gebeuren.

“Op school krijgen we ook opdrachten om bijvoorbeeld een poster te maken. Dan kom je hier [in Buurtverbinding] en moet je dat weer doen.”

Praktijkbegeleider
Volgens de praktijkbegeleider ging het werken met Design Thinking in de vorm van afgelopen jaar ten koste van het contact met de doelgroep. Het mag meer buiten gebeuren, op straat. De stappen van Design Thinking werden soms of door sommigen als een hinderlijke verplichting (vanuit onderwijs) ervaren. Praktijkbegeleiders hadden liever vrije keuze voor een aanpak. De kracht van studenten is een doenersmentaliteit en daarop moet hun werk en de begeleiding in Buurtverbinding afgestemd zijn. Soms is eerst gewoon meedraaien en aanwezig zijn, nodig en komen later pas de inzichten van wat dingen betekenden.

Docent
De Design Thinking-activiteiten besloegen tien weken. In een weekschema werd verwezen naar de relevante delen van het meegeleverde Design Thinking boek, inclusief werkvormen (van Zeeland, 2022).

Docenten gaven al snel aan liever sneller door de fasen heen te gaan en met een kortere cyclus te willen werken. Ze hadden behoefte aan meer variatie in de aangeboden werkvormen en aan meer voorbeelden voor de begeleiding tijdens het proces van Design Thinking. “De praktijk moet het dragen.” Het reflecteren werd vooral mondeling in de debriefing aan het einde van de dag gedaan en slechts deels schriftelijk in het logboek, omdat dat beter paste bij de werkwijze in Buurtverbinding. De opzet om gaandeweg de vorderingen van de student al te beoordelen, werkte wel zoals bedoeld.

GELEERDE LESSEN

Het volwaardig meedoen in de praktijk, en dus van betekenis zijn in de wijk, passend bij de mogelijkheden van een professional in wording, moet centraal staan bij alles wat studenten doen in Buurtverbinding (Bouw, et al., 2024; Griffioen & van Heijningen, 2023). Studenten, praktijkbegeleiders en docenten zijn het erover eens dat schoolse manieren van leren er niet thuishoren. En: onderzoek doen maakt deel van uit van het werk in Buurtverbinding, maar de ideeën over wat dat precies inhoudt en wat ervoor nodig is, verschillen. Duidelijk is dat Design Thinking kan werken zoals bedoeld, maar dan moet het meer vormgegeven worden als een gezamenlijke werkwijze en minder als een opdracht voor school. Ook moet de meerwaarde van onderzoek door studenten voor de praktijkpartners en de wijk goed zichtbaar zijn.

“Ondanks alles wat er beter zou kunnen of moeten is design thinking wel een methode die verdieping geeft, je gaat mensen opzoeken. Het is een leuk onderdeel voor je privéleven en je werk, het moet alleen in een andere vorm.” [samenvatting van evaluatiesessie
door deelnemer]

We hebben ervaren dat voor een constructieve samenwerking écht verstaan en begrijpen een puzzel is die voortdurend aandacht vereist. Onderzoek hiernaar is nodig zodat we ons handelen doelgericht kunnen blijven aanpassen.

FLIP DERKS, DOMEINMANAGER ZORG EN WELZIJN EN PRACTOR DE MBO’ER ALS ONDERZOEKER, ROC VAN AMSTERDAM EN
FLEVOLAND;

HILDE HOFLAND, DOCENT SOCIAAL WERK EN DOCENT-ONDERZOEKER PRACTORAAT DE MBO’ER ALS ONDERZOEKER, ROC VAN AMSTERDAM EN FLEVOLAND;

LINDA VAN OOIJEN-VAN DER LINDEN, SENIOR ONDERZOEKER LECTORAAT HIGHER EDUCATION, RESEARCH AND INNOVATION HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM;

LIESBETH VERKUYL, DOCENT SOCIAAL JURIDISCHE DIENSTVERLENING EN ONDERZOEKER LEERWERKPLAATSEN LECTORAAT LANGDURIGE ZORG EN ONDERSTEUNING, HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM.

REFERENTIES

> Bouw, E., Bruijning, J., Overkamp, E., Van Ewijk, L., Van Harn R. & Zitter, I. (2024). Onderwijs over disciplinaire grenzen heen. Ontwerpen van grensoverstijgende leeromgevingen in zorg en welzijn. Hogeschool Utrecht.

> Cremers, P. H. M. (2016). Designing Hybrid Learning configurations
at the interface between school and workplace, PhD Theses. Wageningen: Wageningen University Netherlands.

> Griffioen, D. M. E. (2021). Kijk verder dan de vaste clusters. Een nieuwe blik op kennisinstellingen. Thema Hoger Onderwijs, 1, 56-62.

> Griffioen, D. M. E., & van Heijningen, M. (2023). Living Labs Through Wenger’s Conceptual Lens: A Literature Review. Journal on Excellence in College Teaching, 34(4), 83-99.

> Van Zeeland, E. (2022). Aan de slag met Design Thinking. Amersfoort: Floot.

> Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (2013). Naar een lerende economie. Investeren in het verdienvermogen van Nederland. Amsterdam/Den Haag: Amsterdam University Press.

---