Page 35 -

Minister Jet Bussemaker over vaardigheden voor de toekomst

als een mislukking. Het is eerder een fantastisch voorbeeld van ‘Het ontwikkelen van niet-cognitieve vaardigheden, of 21st
hoe mensen grote problemen het hoofd weten te bieden op century skills, is geen doel op zich. Deze vaardigheden zijn
onbekend terrein. Hoe menselijk handelen en technologie in eerder instrumenteel om jonge mensen in mogelijkheden te
elkaar grijpen. En hoe kennis, vaardigheden en vorming daar- leren denken. Hen gevoel te laten ontwikkelen voor de context
bij hand in hand gaan.’ waarin ze werken, en besef van hun rol en verantwoordelijk-
heid daarin. Dat is belangrijk. Want we zullen in de toekomst
‘Al hebben we geen idee hoe de wereld er over dertig jaar uit- niet alleen létterlijk ruimteschepen moeten bouwen. En niet
ziet, we kunnen ervan uitgaan dat het aankomt op onze ‘astro- alleen tastbare, materiële innovaties en hoogwaardige techno-
nautenvaardigheden’. Dat geldt voor jonge mensen, maar ook logieën zullen ons verder brengen. Het gaat ook om de figuur-
voor volwassenen. We leren immers niet meer voor een loop- lijke en immateriële ruimteschepen, die we als samenleving
baan, maar voor het leven. Om de koers van ‘ruimteschip on- nodig hebben om met elkaar verbonden te blijven en ons te
derwijs’ te bepalen, zullen we in gesprek moeten over ons doel, blijven ontwikkelen. Om betrokken burgers die onze democra-
onze bestemming. En over de route daar naartoe. De afgelopen tie voorzien van stroom en zuurstof. Om de stedenbouwkundig
jaren is er veel aandacht geweest voor taal en rekenen. Dat blijft ontwerper die niet alleen weet hoe hij bouwkundig gezien een
belangrijk. Maar leren is meer. En leerlingen die moeite hebben cultureel centrum moet ontwikkelen, maar ook ideeën heeft
met juist die basisvaardigheden, kunnen nog steeds heel veel in over sociale samenhang in wijken. Om traditionele ‘waarden-
dragers’ als politieagenten, leraren en verpleegkundigen, die
zichzelf steeds opnieuw zullen moeten uitvinden, omdat ze
Ruim baan niet meer kunnen leunen op een vanzelfsprekende autoriteit.’
voor competente rebellen
‘Náást het vergaren van kennis en het ontwikkelen van vaar-
digheden, náást het kunnen invoegen in de arbeidsmarkt en
in de sociale orde van onze samenleving, náást je aanpassen
hun mars hebben. Dat vraagt om een brede oriëntatie op leren. aan de eisen van de tijd, moet onderwijs óók altijd een bijdrage
Nederland is altijd een land van vrijdenkers en creatieve gees- leveren aan de ontwikkeling van jongeren tot creatieve dwars-
ten geweest. We zijn niet alleen het land van koopmannen en denkers en constructieve neezeggers. ‘Competente rebellen’,
dominees, maar ook van kunstenaars en uitvinders. Ons land zoals professor Helga Nowotny ze ooit noemde. Mensen die
is groot geworden door een succesvolle combinatie van samen- durven tegendenken en tegenspreken.’
werking en pragmatische oplossingsgerichtheid - we zouden
dat ook creatief pragmatisme kunnen noemen, of praktische ‘Leren, en vaardigheden ontwikkelen, gaat in mijn ogen dus ook
creativiteit. En we zijn daar nog steeds goed in.’ altijd om het ontwikkelen van kritische distantie en onafhan-
kelijkheid. Om het verbinden van praktische opgaven met nor-
‘We moeten kansen zien én creëren. Maar dat gaat niet vanzelf. men en waarden. Om over muren heen kijken, en er soms dwars
En het rolt niet uit een machine. Het vraagt om anticiperen, aan- doorheen breken, om te zien wat er aan de andere kant ligt.’
passing en continue scholing. Om een actieve, alerte houding.
Wat mij aanspreekt in het verhaal van de Wetenschappelijke ‘Onderwijs als bron van toerusting, vaardigheden als voor-
Raad voor het Regeringsbeleid (‘Naar een lerende economie, waarden voor verbeelding, en vorming van creatieve en com-
red.), is de oproep om zorgvuldig om te springen met mensen. petente rebellen. Díe combinatie vormt de beste voorbereiding
En hun mogelijkheden zo goed mogelijk te benutten. Innovatie op een flexibele arbeidsmarkt die steeds hogere eisen stelt. Het
komt van iedereen, zegt de WRR. Iedereen heeft het recht zich is de voorwaarde voor vooruitgang. En het doet recht aan wat
te ontplooien. En we hebben al die verschillende perspectieven mensen kunnen zijn en doen, ongeacht hun opleidingsniveau.’
nodig om nieuwe combinaties te maken. In deze tijd moeten
we kennis én menselijk kapitaal dus niet alleen met elkaar ‘Net als een astronaut niet zonder zuurstof kan, kunnen we de
verbinden, maar ook veel meer verzilveren. Filosoof Martha toekomst niet vormgeven zonder onderwijs. Want om bij de
Nussbaum noemt dat de ‘capabilities approach’. Waartoe zijn maan, en verder, te komen, moeten we steeds betere raketten
mensen in staat? Welke reële mogelijkheden hebben ze? Zo’n ontwikkelen. Niet zozeer letterlijk, maar vooral figuurlijk. En
benadering is volgens mij cruciaal om - net als Apollo 13 - ach- moeten we jonge astronauten opleiden, die hightech oplossin-
Foto: Ministerie van OCW Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Dit artikel is een bewerking/verkorte versie van de speech van Minister Jet
gen combineren met moed. En met een stukje plakband.’
ter de ‘dark side of the moon’ vandaan te kunnen komen.’

Bussemaker van OCW tijdens het KNAW-symposium ‘Vaardigheden voor de
toekomst’ dat 17 maart jl. werd gehouden in Amsterdam.

MEI 2014 35