- Deze column werd op 16 juni 2020 geschreven en geplaatst
We moeten verbonden zijn, eenheid realiseren, je hoort het vaak. Hoe logisch dat ook lijkt en hoe begrijpelijk het ook klinkt, het gaat voorbij aan een essentieel gegeven: wij zijn verbonden. Van nature. Je volledig kunnen ontwikkelen als mens noemen we een geboorterecht, wel, verbondenheid is een geboortefeit. Waar het in het leven om gaat is die verbondenheid (her)ontdekken en naar vermogen voorleven. Uit dat proces vloeit persoonlijk leiderschap. En uit dat proces vloeit leiderschap in organisaties voort.
Leiderschap is gefundeerd op, ja geworteld in dat gegeven - intrinsieke, natuurlijke verbondenheid. Leiderschap gebeurt vanuit dat gegeven. We zijn als mens 'samengesteld' uit alles waaruit eenheid bestaat. We kunnen niet zonder, ook al denken en handelen we in verdeeldheid - iedereen staat en leeft in natuurlijke verbondenheid. Het is die verbondenheid, die eenheid die ons 'beweegt'. Waar is die eenheid? Niet buiten ons maar in ieder van ons. Een ander woord ervoor is 'mind' of geest. In de Oosterse filosofie heet het 'shin', hart. Dat niet iedereen dat beseft, is vers twee.
Ontwikkeling van leiderschap is dan ook niet op de (eigen) persoon gericht – het gaat niet om effectief leiderschap of dergelijke – het gaat erom recht te doen aan die verbondenheid en dat de betrokkene derhalve leert handelen vanuit die verbondenheid. Ja, leert die verbondenheid te vertrouwen en zich erdoor te laten leiden. Alles wat een leidinggevende doet (en niet doet) vloeit vooruit uit die grond, die basis.
Autocratie
Wanneer leiderschap niet plaatsvindt vanuit natuurlijke, intrinsieke verbondenheid, gebeurt het veelal vanuit vormen van egocentriciteit, de drang naar status, macht, zichzelf boven anderen te verheffen enz. In die situatie is in feite geen sprake van leiderschap maar van autocratie, een vorm waarbij alles wat een instelling van verdeeldheid met zich meebrengt gebeurt, zoals zichzelf beter voelen dan de ander, die ander de rechten van de ander ontzeggen of inperken, gebruik van mentaal en fysiek geweld, van verdachtmakingen, leugens, dreiging, afpersing, corruptie, criminele activiteiten enz.
Een autocratie (Grieks) is een regeringsvorm waarbij ongelimiteerde macht wordt uitgeoefend door één persoon. (Wiki)
In landen als Rusland, Hongarije, Turkije, Brazilië en sinds enkele jaren ook in de VS, van oorsprong mede de bakermat van de democratie, heerst momenteel een autocratisch bewind. De VS worden niet ‘geleid’ maar door Washington onderdrukt. Het presidentschap draait er om één persoon.
- Lees het artikel in de Los Angeles Times 01 juni 2020 - Opinion: Trump wants armed conflict. Don’t give it to him, lees hier meer
- Lees het Profielactueel.nl artikel - Lessen in burgerschap - hoe democratieën (dis)functioneren in tijden van een pandemie – lees hier meer
- Lees het artikel in de Washington Post van 3 juni 2020 over de autocratische machtsgreep van Donald Trump in een democratisch bestel - Is it time to call Trump the f-word?, lees hier meer
De gevolgen ervan zagen we al in de afgelopen jaren – een aanval op en afbraak van alles waar de democratie in de VS voor stond. En we zien het in deze tijden in de zgn ‘Perfect Storm, het samenkomen van enkele desastreuze ontwikkelingen, mede in gang gezet door een autocratische, niet voor reden vatbare persoon in het Witte Huis. Niet het land maar diens imago en herverkiezing in november 2020 staan voorop.
Een 'Perfect Storm'
De VS zijn nu (juni 2020, red)met 105.000 doden dit voorjaar tot pandemie-hotspot van de wereld geworden, een gevolg van de maandenlange ontkenning door deze president van de ernst van de pandemie, simpelweg omdat hij wilde voorkomen dat de realiteit hem een slecht imago zou bezorgen; met 40 miljoen werklozen is er sprake van de ernstigste economische depressie sinds 1930 mede door gebrek aan een anticiperende visie en beleid en daar bovenop komen nog eens antiracisme demonstraties in tientallen steden in een land, dat een eeuwenlange historie van racisme kent en diep is verscheurd door een president die het nationalisme en anti-immigratietendezen aanwakkert. Er wordt geen leiding gegeven, er wordt gehandeld uit eigenbelang waarvoor het doel alle middelen heiligt.
Autocraten onderdrukken en dicteren en zijn niet in staat tot werkelijk leiderschap wat staat voor 'leiden', de anderen voorgaan op basis van inspraak, debat, overtuiging, luisteren, meedenken, consensus, analytisch vermogen, besluitvastigheid, gezonde twijfel, teamwerk, afstemming. En dit alles vanuit een duidelijk besef van eenheid en wederzijdse afhankelijkheid. Men beroept zich niet op een titel of een voorrecht maar op de kracht van ervaren eenheid.
Afbakening van 'leiderschap'
Het begrip leiderschap behoeft een duidelijke afbakening. Het is niet zo ingewikkeld. Een leider ‘leidt’, gaat mensen voor, begeleidt. Dat hoeft niet op een heroïsche, verheven en romantische wijze plaats te vinden, we zijn immers mens en sterfelijk, maar als uitgangspunt geldt wel het besef van het belang van de eigen positie en functie, van de verantwoordelijkheid die daarbij hoort, van de onlosmakelijke verbondenheid van zichzelf met anderen en van een intentie tot leidinggeven die op al deze aspecten is gebaseerd. Daaruit voort vloeien - als vanzelf - dienstbaarheid en de bereidheid zichzelf te laten controleren. Het is een proces van een wederzijdse ontwikkeling, geen eenzijdige bevelvoering. Het grote onderscheid is dat leiders zich met de ontwikkelingen mee-ontwikkelen, Autocraten verstarren mentaal en emotioneel omdat alle ontwikkelingen slecht een enkele zaak dienen: de eigen glorie en vestiging van macht.
Een leider leidt. Een autocraat niet. Een leider heeft hoe dan ook de toekomst van de mensen die hij of zij voor gaat voor ogen. Die beseft dat alle handelingen en alle gedachteprocessen effect hebben en dat er een keuze is tussen constructief of destructief handelen. Een autocraat leeft omwille van de macht, vanuit de diepe zucht om te controleren, om de wereld naar diens beeld te scheppen en te beheersen of, wanneer dat beeld ontbreekt, af te breken wat door voorgangers tot stand gebracht is, zie de VS. Autocraten hebben doorgaans de belangen van slechts enkele partijen en mensen die hem steunen voor ogen en doen alles met één doel: in het zadel blijven. Autocraten vatten afwijkende meningen snel persoonlijk op en hebben daarom (grote) moeite met de kritiek van anderen. In alle autocratisch gestuurde landen winnen meepraters de gunst van de autocraat, critici wordt de mond gesnoerd. Leiders kunnen kritiek plaatsen en nemen die mee in de besluiten.
Kortom, laten we autocraten niet langer leiders noemen.