Middelbare scholieren zijn weliswaar vaardig met smartphone en Facebook, maar hebben onvoldoende inzicht in impact en risico's van digitale communicatie. Het huidige informaticaonderwijs leidt niet tot digitale geletterdheid: een basisvaardigheid in de huidige ICT-gedomineerde samenleving. De Commissie Informatica in het vo van de Koninklijke Nederlandse Academie voor de Wetenschappen KNAW pleit daarom voor meer en beter onderwijs dat leidt tot digitale geletterdheid. Ook het mbo heeft zijn taak om digitaal analfabetisme bij leerlingen te voorkomen.
Commissievoorzitter prof. dr. Jan Karel Lenstra licht toe: “Niet het kunnen omgaan met ICT, maar digitale geletterdheid in het onderwijs moet voorop staan. Het hele onderwijs, vanaf het primair onderwijs, tot aan mbo, hbo en universiteiten heef tot taak leerlingen voor te bereiden op de moderne maatschappij. Die leerlingen mogen niet digitaal analfabeet zijn. De KNAW-commissie richt zich in het advies op de middelbare scholiervan de 21e eeuw, met inbegrip van het vmbo, en vindt dat die moet worden onderwezen in de digitale geletterdheid, als zijnde een onmisbaar deel van de basisvaardigheden van de ontwikkelde mens.’’
KNAW-president Hans Clevers overhandigde recent het advies Digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs. Vaardigheden en attitudes voor de 21ste eeuw aan André de Jong, directeur-generaal Primair en Voorgezet Onderwijs van het ministerie van OCW. Aanleiding ervoor is de klacht dat, ondanks de evidente noodzaak om Nederlandse scholieren op te leiden tot digitaal geletterde wereldburgers, het onderwijs hier niet in voorziet.
Digitale geletterdheid
Digitale geletterdheid, het vermogen digitale informatie en communicatie verstandig te gebruiken en de gevolgen daarvan kritisch te beoordelen, behoort in een informatiemaatschappij tot de basisvaardigheden. Digitale geletterdheid vraagt, net als taalbeheersing en rekenvaardigheid, om een vormingstraject dat gedurende langere tijd moet doorlopen. Jongeren moeten zich deze op school eigen kunnen maken. De huidige vakken op dit gebied zijn in veel opzichten onder de maat en bereiden de leerlingen niet op de informatiemaatschappij voor.
De digitale revolutie heeft zich sluipenderwijs voltrokken maar de digitale denkkracht, digitale vaardigheden en de digitale verantwoordelijkheid van de burger zijn in de afgelopen vijftien jaar onvoldoende meegegroeid en ontwikkeld. Terwijl de ontwikkelingen in ICT elkaar razendsnel opvolgen, is het vak informatiekunde sinds de invoering in 1995 niet noemenswaardig aangepast. Bovendien bieden steeds minder scholen het vak aan, vaak bij gebrek aan nieuwe docenten die gepensioneerde vakcollega’s kunnen opvolgen.
Kennis, vaardigheden en attitude
Ook in het buitenland realiseert men zich dat niet het kunnen omgaan met ICT, maar digitale geletterdheid in het onderwijs voorop moet staan. Het adviesrapport schetst ter vergelijking de situatie in een zestal Europese landen en Singapore. Digitale geletterdheid is een vereiste voor de huidige en toekomstige samenleving. Onderwijs op dit gebied dient volgens de KNAW-commissie een wezenlijk onderdeel te zijn van het opleiden van kinderen en jongeren. Dit onderwijs brengt namelijk de kennis, vaardigheden en attitudes bij die nodig zijn om effectief, efficiënt en weloverwogen met informatie om te gaan en zo te komen tot een evenwichtige en gezonde informatiemaatschappij met een slagvaardige en innovatieve economie. De overheid moet dan ook dringend werk maken van een algehele herziening van het voortgezet onderwijs in de digitale informatie en communicatie. Het is niet het eerste pleidooi. Op het belang van wat neerkomt op digitale geletterdheid wezen eerder de Raad voor Cultuur (pleidooi voor het aanleren van mediawijsheid, 2005), ICTRegie (2009) en Kennis- en InnovatieAgenda 2011-2020 van o.a. KNAW, VNO-NCW, VSNU, NWO en SER.
Terwijl de overheid investeert in Nederlands, wiskunde en Engels ontbreekt het bij veel leerlingen in het vo aan een basaal inzicht in de aard en rol van digitale informatie en communicatie. De KNAW adviseert de bewindslieden van OCW een nieuw, verplicht vak Informatie & communicatie in te voeren in de onderbouw havo/vwo als brede, compacte inleiding tot digitale geletterdheid. Een tweede aanbeveling is het keuzevak Informatica voor de bovenbouw grondig te vernieuwen. Een flexibele en modulaire opzet moet het vak actueel houden en leerlingen van alle profielen aanspreken. Interactie tussen de nieuwe informaticavakken en (toepassing in) andere schoolvakken zoals talen, economie en geschiedenis moet worden gestimuleerd. Voorts roept de Akademie het hbo en de universiteiten op om de handen ineen te slaan voor het opleiden van nieuwe docenten die toegerust zijn voor modern informaticaonderwijs. Om de realisatie van haar Digitale Agenda voor innovatie en economische groei dichterbij te brengen zou ook het Ministerie van Economische Zaken zich sterk moeten maken voor goed onderwijs in digitale geletterdheid.
Tekst: Ben Claessens