Annemiek van Leendert promoveerde op 17 november aan de Universiteit van Utrecht. De titel van haar onderzoek is “Verbeteren van het lezen en begrijpen van wiskundige expressies in braille”. Ze is een van de eerste docenten in het speciaal onderwijs die gebruikt heeft gemaakt van een promotiebeurs. Koninklijke Visio is verheugd over deze promotie. Bij Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen, kan iedereen terecht met vragen over slechtziend of blind zijn.
Lezen op de tast
Leerlingen met een ernstige visuele beperking ervaren vaak problemen bij wiskunde. Tekeningen en grafieken moeten voelbaar gemaakt worden omdat braillelezers ze anders niet op de tast kunnen lezen en onderzoeken. Wiskundige expressies, zoals 2 - 3(x + 5), moeten in braille en/of spraak worden omgezet. Deze hulpmiddelen beïnvloedden het leren en onderwijzen van braillelezers. Het is bijvoorbeeld lastig om met behulp van tast een overzicht over grafieken of expressies te krijgen.
Centrale vraag
De centrale vraag in dit onderzoek is: Hoe kunnen braillelezers het lezen en begrijpen van wiskundige expressies verbeteren? We hebben deze vraag vanuit verschillende invalshoeken benaderd. De nadruk lag op onderzoek naar tactiele waarneming, professionalisering van wiskundeleraren en het weergeven van wiskundige expressies in braille.
Braillelezers lezen expressies door hun vingertoppen over de braillekarakters te verplaatsen. We hebben hier met behulp van finger tracking technologie veel inzicht in gekregen. De resultaten laten zien dat de braillelezers eigen ‘leesstrategieën’ hebben ontwikkeld en daarbij weinig gebruik maken van de wiskundige structuur van expressies. Daarom hebben we een interventie ontwikkeld die braillelezers leert om vingerbewegingen te gebruiken die gericht zijn op de structuur van de expressies. Het resultaat was dat ze de kenmerken van de wiskundige structuur sneller oppakten. Vervolgens hebben we een professionaliseringscursus gegeven aan wiskundedocenten van braillelezers. Tactiele en auditieve waarneming stonden hierbij centraal.
Inzet van hulpmiddelen bij wiskunde
De resultaten van het onderzoek van Van Leendert laten zien dat het van belang is dat braillelezers leren om hun hulpmiddelen, zoals braille en spraak, optimaal in te zetten. Een goede strategie is dat een braillelezer eerst een expressie laat voorlezen met behulp van spraak. Dat geeft op een relatief snelle manier een globaal overzicht over de expressie. De volgende stap is dat de leerling probeert de expressie meer in detail te begrijpen. Dat kan het beste met behulp van braille. Daarvoor moet de braillelezer zijn vingertoppen over de braillekarakters bewegen. Van Leendert heeft verschillende vingerbewegingen onderzocht die helpen om de wiskundige structuur van expressies beter te begrijpen.
Professionalisering van wiskundedocenten van braillelezers
De wiskundedocent moet weten hoe de hulpmiddelen werken en hoe die het leren en onderwijzen van braillelezers beïnvloeden. Dat is niet zo eenvoudig. Annemiek van Leendert heeft daarom een professionaliseringscursus ontwikkeld voor wiskundedocenten die lesgeven aan braillelezers. In deze cursus staat tactiele en auditieve waarneming centraal.
Over de hele wereld worden verschillende wiskunde braillenotaties gebruikt. Van Leendert pleit voor een (meer) universele notatie. Een volgende stap is een meer integrale benadering voor het leren en onderwijzen van braillelezers. In die benadering zal ook spraak een belangrijke rol spelen.
Zie ook Lerarenopleidingen Science en Wiskunde/Rekenen | Improving reading and comprehending mathematical expression in braille (uu.nl)
Voor meer informatie over Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen zie visio.org.