De Staat van het Onderwijs | Inspectie 13 april&11 mei 2022 | mbo-hbo pag. 147-205
Rijksoverheid 13 april&11 mei 2022 |
Hoofdlijnen
Basisvaardigheden verdienen meer aandacht
• Studenten hebben basisvaardigheden op het gebied van Nederlandse taal, rekenen en burgerschap nodig voor hun schoolloopbaan en om te functioneren in onze samenleving. Het aantal studenten dat het onderwijs onvoldoende geletterd en/of gecijferd verlaat, neemt toe en het burgerschapsonderwijs stagneert. Het is dan ook zorgelijk dat een derde van de besturen van de bekostigde instellingen aangeeft voor een deel of voor geen van de studenten zicht te hebben op het niveau van taal en rekenen bij uitstroom. Op stelselniveau ontbreekt het zicht op het niveau van taal en rekenen volledig. Om hier zicht op te krijgen, start de inspectie in de komende jaren met het monitoren van de resultaten voor taal en rekenen.
De krimp in het middelbaar beroepsonderwijs is ingezet
• De krimp waar besturen al jaren op anticipeerden, lijkt nu ingezet. Er is niet alleen meer uitstroom, ook de instroom in het middelbaar beroepsonderwijs is flink gedaald. Dit wordt slechts ten dele opgevangen door het aanbieden van meer opleidingen in de derde leerweg, een qua onderwijstijd flexibele opleiding waarin werken en leren wordt gecombineerd en waar geen bekostiging vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) aan vastzit. Mogelijk zijn de vele fusies in het middelbaar beroepsonderwijs een poging om de krimp op te vangen.
Aansluiting op de arbeidsmarkt voor sommige groepen problematisch
• In de afgelopen jaren is het aandeel studenten dat het middelbaar beroepsonderwijs verlaat zonder startkwalificatie, en dus alleen een vmbo- of entreediploma heeft, gestegen. Deze uitstromers hebben een jaar nadat ze het onderwijs hebben verlaten vaker geen werk dan uitstromers die wel een diploma op niveau 2, 3 of 4 hebben. Als het economisch slechter gaat, hebben zij vaker geen baan. Bovendien hebben gediplomeerden vanuit hogere niveaus vaker een baan in het domein van hun opleiding dan gediplomeerden vanuit lagere niveaus. Daarnaast is het zorgelijk dat studenten met een niveau 2-diploma steeds minder aansluiting hebben op de arbeidsmarkt. Mogelijk is de opleiding te kort geworden om studenten zowel op de maatschappij als op een baan voor te bereiden. In coronatijd was er minder aandacht voor loopbaanoriëntatie. Gastlessen, excursies en bedrijfsbezoeken gingen vaak niet door, waardoor studenten minder kennis konden maken met de beroepspraktijk en de wereld buiten school. Dit vergroot mogelijk de al bestaande problematiek.
Sociale functie van onderwijs is van wezenlijk belang
• Als gevolg van de coronamaatregelen en het afstandsonderwijs is de sociale functie van het onderwijs sterk onder druk komen te staan. Niet alleen daalde het welzijn van studenten, ook leerden ze minder goed samenwerken, omgaan met mensen buiten hun eigen vriendenkring en om maatschappelijk gevoelige onderwerpen te bespreken. Dit onderstreept het belang van elkaar ontmoeten en van elkaar leren op allerlei vlakken. Vanwege de negatieve gevolgen die we nu zien, moet er in de komende jaren extra aandacht zijn voor gemeenschapszin en verbinding.
Online onderwijs haalt het niet bij fysiek onderwijs
• Ondanks dat docenten in het schooljaar 2020/2021 grote stappen hebben gezet in het vormgeven van online onderwijs, blijkt fysiek onderwijs onvervangbaar. Studenten krijgen online wel de inhoud mee, maar minder het plezier van (samen) leren. Bovendien hebben studenten minder beroepsvaardigheden opgedaan, omdat er online vaak minder mogelijkheden zijn om te oefenen. Docenten hebben daarnaast minder zicht op de ontwikkeling van studenten in de online lessen. Tot slot is de sociale veiligheid bij online onderwijs minder vanzelfsprekend.
Digitalisering brengt risico’s met zich mee
• Niet alleen als het gaat om elkaar niet meer ontmoeten zitten er risico’s aan afstandsonderwijs, ook als het gaat om cyberveiligheid bestaan er risico’s. Door de hacks in de digitale systemen van de afgelopen jaren, ook in het onderwijs, is de noodzaak van een goede beveiliging van gegevens steeds groter. Naast risico’s voor de privacy van studenten en docenten is ook de continuïteit van het onderwijs in het gedrang.
Hoger Beroepsonderwijs
Gevolgen coronapandemie
• In september 2021 konden studenten gelukkig met veel onderwijsactiviteiten op locatie het studiejaar starten, maar het kalenderjaar 2021 eindigde weer met afstandsonderwijs. De coronabeperkingen hebben voor veel studenten tot eenzaamheid en motivatieproblemen geleid en voor veel docenten tot een hoge werkdruk. Sommige studenten hebben studievertraging opgelopen, of vrezen dat nog te krijgen. Instellingen monitoren de gevolgen van de coronapandemie voor hun werknemers en studenten en zetten zich in, soms met middelen uit het Nationaal Programma Onderwijs, om de negatieve effecten te beperken. Velen hebben zich ingezet om er, gezien de omstandigheden, het beste van te maken.
Actuele visie op digitaal onderwijs belangrijk
• Tijdens de coronapandemie is de digitalisering van het onderwijs versneld, de ICT-infrastructuur verbeterd, de deskundigheid van docenten vergroot en zijn nieuwe werkvormen ontwikkeld. Instellingen willen de voordelen van digitalisering vasthouden. Het is daarom belangrijk dat zij een actuele visie op digitaal onderwijs ontwikkelen op basis van de evaluaties gedaan tijdens de coronacrisis. Een afweging van de effectiviteit, het nut, de nieuwe mogelijkheden en de kwaliteit van digitaal onderwijs is op z’n plaats, afgezet tegen de benodigde faciliteiten, de beperkingen in de interactie en de grote inzet die het vraagt van veel van docenten. Afstandsonderwijs dient een afgewogen plaats te krijgen naast het fysieke onderwijs. Als dit goed lukt, kunnen studenten profijt hebben van kwalitatief versterkt en flexibeler hoger onderwijs.
Transparantie over landelijke ontwikkelingen nodig
• De kwaliteit van het overgrote deel van de opleidingen is stabiel en goed, zo blijkt steeds weer uit visitaties en accreditaties. Kwaliteitsoordelen over individuele opleidingen zijn toegankelijk voor iedere belangstellende. Echter, er bestaat geen landelijk beeld van de uitdagingen en de ontwikkelingen op opleidingsniveau. Zoals het accreditatiestelsel nu wettelijk is verankerd en archiveringssystemen en procedures zijn vormgegeven, is niemand in staat dat te maken. Studenten en beleidsmakers zijn gebaat bij meer inzicht in landelijke ontwikkelingen. Transparantie verdient volgens de inspectie verbetering, zowel door aanpassingen binnen het huidige stelsel als door aandacht ervoor in de discussie over een mogelijk vernieuwd accreditatiestelsel.
Aandacht voor risicomanagement
• Instellingen besteden aandacht aan risicomanagement. De mate waarin zich incidenten hebben voorgedaan rond cybercriminaliteit en sociale veiligheid wijzen evenwel op de noodzaak van verdergaande inspanningen: meer integraal risicomanagement, analyses van de eigen kwetsbare onderdelen, een organisatiebrede aanpak, leren van elkaar en ook het hebben van landelijke regie zijn essentiële ingrediënten. Ook lijkt aandacht gewenst voor de klachtenprocedure en voor een actievere betrokkenheid van studenten in de medezeggenschap. Mede vanuit de invalshoek dat dit goede bronnen voor risicomanagement kunnen zijn. Actualisatie van wetgeving gewenst • De Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) dateert uit een tijdperk waarin flexibilisering, internationalisering en digitalisering weinig gebruikelijk waren. Nu interpretatie van bepalingen in de geest van de wet steeds lastiger wordt, verzwakt dat de juridische kaders voor goed onderwijs waarop studenten en instellingen moeten kunnen vertrouwen. Die heldere juridische kaders heeft de inspectie ook nodig voor de handhaving van regelgeving. Een actualisatie van de wetgeving voor het hoger onderwijs is gewenst. De inspectie wijst hier al geruime tijd op.