door Joke Koenen
Leerlingen in het voortgezet onderwijs leren reanimeren. Praktische wijsheid? De Nederlandse Hartstichting streeft ernaar om zoveel mogelijk leerlingen in het voortgezet onderwijs te leren reanimeren. Zo kunnen zij levens redden. Het zou ook passen in de wettelijke opdracht van de burgerschapslessen. Met jarenlange ervaring als pedagoog en vertrouwenspersoon in het onderwijs en als voormalig lid van de ethische commissie bij een grote ziekenhuisorganisatie, vraag ik me af of dit een goede ontwikkeling is.
Voor jongeren is de groep een belangrijk fenomeen, omdat ze hierin leren samenwerken, conflicten oplossen en omgaan met leiderschap. Zo kunnen zij zich voorbereiden op deelname aan de maatschappij. Het is voor hen van belang om ergens bij te horen. Goed leren omgaan met elkaar in prettige en ook kritische situaties is de functie van een groepsproces. Zo'n kritische situatie kan het overlijden van een dierbare zijn: hun opa of oma. Vaak is dit hun eerste confronterende ervaring met de dood. Hiervan kunnen pubers behoorlijk uit balans raken.
Hun rouwproces en dat van de familie heeft een grote impact. Het puberbrein ontwikkelt zich door tot het 24ste levensjaar. Kritische gebeurtenissen veroorzaken stress in het brein, soms van traumatische aard. Het gedrag van jongeren wordt hierdoor beïnvloed. Zij kunnen stiller worden, trekken zich vaker terug of laten ineens risicovol gedrag zien, zoals overmatig alcoholgebruik, ruzie en vechtpartijen. Dan is begeleiding bij hun rouwproces noodzakelijk. Meestal gaat het om een natuurlijk rouwproces en na verloop van tijd zijn de jongeren weer in balans. Het verlies blijft omdat de dood onomkeerbaar is...
Met elkaar leren reanimeren op school klinkt in eerste instantie positief. Je leert iets over het lichaam, je kunt iemand helpen en hoeft niet machteloos toe te kijken, want jij weet wat je moet doen. Je kunt de held van een groep worden als je reanimatie succesvol is...
Maar wanneer is de reanimatie geslaagd? Als het hart weer klopt? Wat gebeurt er als een jongere reanimeert en de patiënt toch overlijdt? Heeft hij het dan niet goed gedaan? Kun je dit afdoen met "Helaas pindakaas"? Wat betekent dit voor deze puber? Levenslang een gevoel van schuld en falen?
Je bent op school om te leren. Als bij de kookles een gerecht mislukt, dan onderzoek je hoe het mis kon gaan en doe je het de volgende keer beter. Bij reanimeren is er geen tweede kans. De dood is onomkeerbaar...
Wat gebeurt er als het hart weer is gaan kloppen door de reanimatie, maar de patiënt de rest van zijn leven in een verpleeghuis moet doorbrengen of thuis door zijn dierbaren verpleegd moet worden? In de praktijk zie je dat de jongere die gereanimeerd heeft (of de ouders) zich verplicht voelen om regelmatig de patiënt te bezoeken. Andere jongeren daarentegen trekken zich er zgn. niets van aan, maar laten grensoverschrijdend gedrag zien.
Scholieren worden verplicht om te reanimeren, niet alleen op school, maar ook wanneer buiten het schoolplein een oude man van zijn fiets valt en een hartstilstand heeft. Bezig zijn met leven en dood betekent voor jongeren een crisissituatie waar de hele klas bij betrokken raakt. Mijn ervaring is dat dit nog maandenlang na ijlt.
Reanimeren is geen op zichzelf staande handeling, geen "kunstje" dat je moet kennen, maar reanimeren is een proces. Het vraagt naast handelingstechniek ook kennis van medische feiten en wetenschappelijke gegevens. Op basis van 42 internationale onderzoeken blijkt dat van de honderd 70-plussers die buiten het ziekenhuis gereanimeerd worden, er slechts acht overleven. Vier hiervan houden er ernstig letsel aan over. Het aantal mensen dat een niet reanimerenpenning draagt neemt toe. Ik ben geen tegenstander van reanimatie lessen in het onderwijs. Wel zou het voorbehoud gemaakt moeten worden dat jongeren dit aangeboden krijgen als onderdeel van een beroepsopleiding, zoals de opleiding verpleegkunde, sport of beveiliging. Jongeren kiezen voor dit werk. Bij deze opleidingen kan verdiepend ingegaan worden op de complexe materie van omgaan met leven en dood. Reanimeren vraagt om zorgvuldig handelen en om ethische reflectie op dit handelen. Reanimeren is praktisch handelen, maar het getuigt m.i. niet van wijsheid om alle scholieren hiermee aan de slag te laten gaan.
Joke Koenen is gedragsdeskundige en coach