Op 3 juni jl kwam de Onderwijsraad met een advies over de besteding van de 8,5 miljard uit het Fonds Nationaal Programma Onderwijs. De raad rept over de ‘teruglopende leerprestaties en toenemende kansenongelijkheid in het onderwijs’. De gelden moeten dan ook vooral besteed worden aan het inlopen van corona gerelateerde leer-, studie- en ontwikkelachterstanden en verbetering van de onderwijskwaliteit en van de basiscondities voor goed onderwijs (d.w.z. minder werkdruk, aanpakken lerarentekort). Dat is het zo’n beetje. Let wel, we praten over 8,5 miljard euro (!) en veel verder dan het inlopen van achterstanden en iets doen aan het lerarentekort komen we niet.
Nederland besteedt elk jaar een slordige 31 miljard euro aan onderwijs (excl. universiteiten), een sector waar zo’n 340.000 mensen (van wie 250.000 leraren) werkzaam zijn. Terwijl in de afgelopen 20 jaar de digitalisering de ruggengraat van de wereld is geworden, en iedereen die op vrijdag het onderwijs verlaat op zaterdag overal in de wereld op elke plek kan werken en onderwijs kan volgen, is in Nederland in de onderwijsjaren de bewegingsvrijheid van de leerling/student en de leraren, net als 100 jaar geleden, beperkt tot vier muren, een strak curriculum en dito eisenpakket.
De pandemie heeft de wereld ontregeld, we hebben kostbare lessen kunnen trekken uit de voor- en tegens van online-onderwijs. Natuurlijk kunnen we niet zonder groep maar hybride onderwijs kan! Maar wat na 15 maanden rest in de discussie is in hoofdzaak dat, redenerend vanuit het pre-pandemisch systeem, zgn. ‘leerachterstanden’ moeten worden ingehaald. En opnieuw duiken de klachten over lerarentekorten op, een thema dat al 15 jaar bestaat en met de huidige onderwijssystemen niet weg gaat, immers de samenleving vergrijst. Jaar in jaar uit wordt er extra geld in het onderwijs gepompt als een soort van panacee, alsof daarmee als vanzelf een groep toekomstige docenten in de gewenste omvang opstaat. Dat is niet het geval maar scholen mogen het geld vrij besteden. En elk jaar melden de media derhalve opnieuw dat we niet weten waar het extra geld blijft, in ieder geval neemt het aantal docenten er niet mee toe. Maar geen school die op het idee komt om het geld terug te storten met de mededeling: Helaas, we konden geen leraren vinden?
En nu is er dan het bedrag van 8,5 miljard. En geen enkel beleid. En al helemaal geen beleid dat duidt op een shift in de visie op het onderwijs dat realiteits- en toekomstbestendig is. Hoe komt het dat een sector met dik 250.000 gestudeerde, modern denkende docenten niet tot een omslag kan komen, tot een onderwijsvorm met een andere wijze van les geven en begeleiding? De verstarring is behoorlijk en daarom ook de stress en werk/prestatiedruk onder veel docenten en studenten. Het systeem past immers niet bij de beleving en leefwijze van de mens anno 2021 en bij de vraag vanuit de samenleving.
Al sinds de Anne Frank Schule in Barchteheide in Duitsland in 2013 de jaarlijkse onderwijsprijs won, wijs ik met regelmaat op de inrichting van die school (zie hier een introvideo). De school kent 10 jaargangen, grotere onderwijsgroepen met een diverse leeftijd en aanleg waarin de student(e) werkt vanuit een eigen niveau, er is geen overgang van po naar vo, er zijn minder docenten en meer pedagogisch en maatschappelijk opgeleide medewerkers en oudere studenten begeleiden jongeren. De school kent minder schotten, minder verstarring, leerlingen die ‘achterblijven’ zijn er niet, het onderwijs rust op meer schouders, er is een gespreide verantwoordelijkheden, van het 5e tot en met het 7e jaar ontbreken toetsen, inplaats daarvan zijn er voortgangsgesprekken van docenten, student en ouders samen waarbij de student laat zien wat ie heeft gedaan en nog wil gaan doen, er is meer oriëntatie op de talenten en kwaliteiten van de individuele leerling/student en tegelijkertijd staat een deel van de tijd in het teken van de gemeenschap. Aandacht voor het individu maar nadrukkelijk het individu als lid van de gemeenschap.
Inplaats van te blijven klagen over wat er gewoon niet is – namelijk meer leraren – kan Nederland de energie en het geld beter gebruiken om te kijken naar hoe vanuit de bestaande werkwijze bakens kunnen worden verzet. Men zou kunnen beginnen met naast docenten ook andere disciplines in te schakelen – pedagogen, coaches, experts in diverse beroepsrichtingen voor de diverse onderwijsdisciplines zoals musici, kunstenaars, sporters, mensen uit de landbouw, grafische beroepen, ict-professionals, enzovoort. In de pandemietijd zouden werkloze musici en theaterkunstenaars het thuisgebonden onderwijs al veel soelaas hebben kunnen bieden.
Blijven vasthouden aan docenten is niet nodig. En van een persoon verwachten dat ie tien disciplines beheerst. Het is van alles wat en net niet genoeg. Laat oudere studenten jongere begeleiden. Lees het artikel in The Washington Post van 4 juni jl ‘Can honors and regular students learn math together? A new approach argues yes.’ Het artikel stelt: ‘Advocates for the new California math guidelines say “de-tracking,” or mixing together students of varying academic performance, can help all students, particularly those who would have languished in lower-level classes.’
De Middenschool werd ooit na enkele jaren weer overboord gegooid en recentelijk werd er door de Onderwijsraad opnieuw voor gepleit om leerlingen in het vo meerdere jaren weer meer en langer samen te laten studeren. Teneinde te vroege segregatie tegen te gaan. Het is absurd dat we in het onderwijs vanaf 3-4 jaar segregeren op leeftijd en op kennis en zgn. talent en in de samenleving vervolgens hameren op ‘samen leven’. Het onderwijs dient deel, een spiegel te zijn van de samenleving, maar het glas in de spiegel is vertroebeld en geeft niet weer wat in deze tijd kan en wat de komende jaren nodig is.
Met 8,5 miljard kan Nederland in vijf jaar tijd stappen nemen en het ministerie, enkele kennisinstituten en het onderwijs geleidelijk omschakelen naar een vorm en inhoud die recht doet aan mens en samenleving van nu tot in de komende decennia. Het kabinet kan niet met goed fatsoen 8,5 miljard euro beschikbaar stellen voor meer van hetzelfde, opnieuw een onevenredige druk op het onderwijs leggen en met honderden miljoenen weer eens zoeken naar docenten die er niet zijn. Het wordt tijd dat de globale ontgrenzing van de laatste decennia zichtbaar en merkbaar wordt in het onderwijs.