Ons taalgebruik is veelal een kwestie van dat wat ons is aangeleerd, toepassen. Niet zelden gebruiken we woorden zonder werkelijk stil te staan bij hun herkomst en (oorspronkelijke) betekenis. Woorden zijn niet zomaar van de ene op de andere dag bedacht en in een woordenboek of curriculum gestopt. Onze taal heeft een eeuwenoude historie. Onze taal heeft haar wortels in tal van landen. Woorden komen overal vandaan, dikwijls hebben ze een totaal andere betekenis gehad dan die ze vandaag de dag hebben.
Woorden herleiden terug naar hun oorsprong kan een ‘eye-opener’ zijn. Ik word geregeld herinnerd aan woorden en hun wortels. Neem het woord dat ik zojuist gebruikte, herinnerd. Hier zien we ‘inner’ als verwijzing naar innerlijk. Herinneren kunnen we ook schrijven als her-inneren en vertalen in ‘opnieuw verinnerlijken’. Het is een belangrijk woord omdat onze herinnering direct relateert aan het vermogen van het wonderlijke menselijke vermogen van het geheugen. Dit vermogen past bij de Christelijke Heilige Augustinus in zijn beleving en omschrijving van de Heilige Triniteit. Ik citeer Lucepedia.nl: ‘Volgens Augustinus zijn herinnering, verstaan en wil één en dezelfde substantie (X.11.18). Als hij deze drie later toepast op zelfkennis (XIV.6.8), beschouwt hij de herinnering als het uitgangspunt, waaruit als het ware het verstaan geboren wordt. Deze zijn dus beeld van Vader en Zoon. De wil of de liefde, die herinnering en verstaan met elkaar verbindt, is te vergelijken met de Heilige Geest.’
We leven zo snel en zozeer ‘buiten’ onszelf dat we amper stilstaan bij de wonderlijke functie van wat ons zo nabij en onontbeerlijk is, de herinnering. Hetzelfde geldt voor het verstand of verstaan. Laat staan voor de wil.
Er zijn tal van woorden die het verdienen ‘her-ontdekt’ en herinnerd te worden. Het verandert letterlijk je kijk op je leven en op de wereld. Wat te denken van het woord ‘ontwikkeling’, een begrip dat we misschien wel dagelijks bezigen in het onderwijs. Wat wordt er feitelijk ‘ont-wikkeld’? Je ontwikkelt pas iets nadat het ‘ingewikkeld’ is. Dus, we dienen eerst te achterhalen en te onderzoeken wat er ‘in-gewikkeld’ is. Inwikkelen is een vorm van opvouwen, oprollen. Ontwikkelen is ontrollen, losmaken, ontvouwen. Waar hier naar wordt verwezen is de menselijke geest. De geest is in beginsel ‘braakliggend’ terrein, onontgonnen, opgevouwen. In het onderwijs ‘’ontrollen’ we de menselijke geest, we openen deze voor een nieuwe horizon, voor zelfkennis, voor het belang van het opdoen van ervaring. Ervaring maakt kennis tot deel van de geest. Het heeft een integrerende, verdiepende werking. Ervaring brengt het leven tot leven. Het ‘onthult’, ‘ontsluiert’ wat voorheen verborgen was, of hooguit theorie. Het is het aloude verhaal van het kind en de kachel. Je kan honderd keer zeggen dat een kachel heet is. Maar pas als het wordt ervaren, komt die kennis tot leven.
Nog een ander woord dat staat voor onderwijs: examen. VanDale houdt het op: onderzoek naar kennis of bekwaamheid. Wikipedia houdt het op ‘toets’. Maar dat zijn tamelijk beperkte toelichtingen. Het is meer dan dat. Wie kent het Ave Verum Corpus, een laat middeleeuwse achtregelige tekst die door Mozart op prachtige muziek is gezet? Het betreft een gebed verwijzend naar Christus stervend aan het Kruis voor de mensheid (In cruce pro homine). De laatste drie regels luiden Esto nobis praegustatum, In mortis examine, In mortis examine. Vertaald: Laat dit ons een voorsmaak zijn, tijdens de beproeving van de dood.
Examine als zijnde een beproeving. Het begrip examen in het onderwijs is zo beschouwd te beperkt en te afgebakend gebruikt. Want het leven zelf is per definitie een beproeving, een uitdaging, een examen. We doen examen in duizend situaties en uitdagingen: leren lopen, leren spreken, leren fietsen, de eerste keer naar school, vrienden maken, verliefd worden, een nieuwe baan, een nieuwe relatie, een vergadering leiden, spreken in het openbaar, elke keer, elke dag opnieuw iets neerzetten, staan voor je zaak, enz. Het houdt niet op. We hebben het woord ‘examen’ te ver boven het alledaagse uitgelicht. Een schoolexamen is een moment, zoals er zovele zijn. Laten we proberen de oorspronkelijke betekenis te herstellen.