Eeuwenlang kenden we de zichtbare wereld als omgeving en verzamelplaats voor de alle samenlevingen en culturen. In de afgelopen decennia is er een nieuwe wereld bijgekomen, de ‘online-wereld’, een onzichtbare verzamelplaats voor alle digitale activiteiten. Het is deze 'online-bit-world' waarin de mensen een zeer actief maar voor het oog onzichtbaar leven leiden. Onderzoekers noemen het proces in het toenemend gebruik van de digitale mogelijkheden de 'fusie tussen mens en machine'.
Op onze website profielactueel.nl houden we op een THEMA-webpagina (een deel) van de digitale ontwikkelingen bij. De snelheid waarmee die ontwikkelingen voortschrijden, zijn adembenemend, gemeten naar het feit dat het publieke internet pas 30 jaar bestaat en alle digitale voorzieningen en gadgets allemaal jonger zijn. Wat het fenomeen van de digitale wereld zo fascinerend en beangstigend maakt, is vooral de snelheid waarmee het onze huiskamers en werklocaties is binnengedrongen en het leven en werk totaal is gaan beheersen.
Het was de Britse wiskundige, computerpionier en informaticus Alan Thuring die al voor WOII de grondslag legde voor de computer.In 1935 schreef hij een artikel over 'computable numbers' en gaf kort daarna de aanzet tot de Logical Computing Machine (of Thuringmachine). Zijn mechanisch model van berekening en berekenbaarheid betekende in feite het eerste model voor de computer.
In 1964 werd de eerste desktopcomputer, de Programma 101 voorgesteld tijdens de New York World's Fair. Deze pc was een ontwerp van Pier Giorgio Perotto en werd geproduceerd door Olivetti. Er werden ongeveer 44.000 Programma 101-computers verkocht, elk met een prijskaartje van $ 3.200!(bron).
De eerste versie van wat een fax leek dateert al van 1843 (!), toen de Schot Alexander Bain het patent kreeg op een printmachine dat gebruik maakte van de mogelijkheden van de telegraaf machine. Zo’n 140 jaar later, in de jaren ’80 van de vorige eeuw, was de fax, aangesloten op een telefoonlijn, een standaardapparaat in alle bedrijven. (bron) De fax verving in veel gevallen de elektrische telex die in de jaren ’20 van de vorige eeuw het levenslicht zag.
De geboorte van het internet ligt rond 1957, toen het Amerikaanse ministerie van defensie het Advanced Research Projects Agency (ARPA) startte (bron). In 1974 kwamen ARPA en Stanford University met een protocol dat het publiekelijk toegankelijke internet mogelijk maakte.
De eerste draagbare mobiele telefoon werd uitgevonden in 1973 door Motorola. De DynaTAC-telefoon kostte $ 3.995, wat overeenkomt met $ 10.000 vandaag. (bron)
De eerste smartphone werd in 1992 ontwikkeld door IBM en was in 1994 te koop. Het werd de Simon Personal Communicator (SPC) genoemd.
Naarmate de technologie van het internet en de draagbare mobiele telefoons evolueerde en de kosten voor het gebruik ervan daalden, ging het snel. Facebook begon in 2004, Youtube een jaar later. TikTok bestaat pas sinds 2017 (bron).
Inmiddels heeft jong en oud een smartphone waarmee tal van diensten kunnen worden verzorgd – van whatsapp berichten tot bankieren, nieuwsvoorziening, reizen boeken, dating etc. Talrijke zgn. apps bieden diensten, er is voor elk wat wils. Nog geen tien jaar geleden maakte de wereld zich druk om smartphone verslaving. Tegenwoordig rept niemand er meer over. Hier en daar hoor je mensen nog wel mopperen over hoe in het ov en winkels of in het verkeer mensen ongegeneerd telefoneren. Hoe dan ook, de smartphone is een onmisbaar onderdeel in leven en werk geworden.
Internet en de smartphone zijn ingeburgerd en hebben inmiddels geleid tot ontelbare nieuwe vormen van gebruik én misbruik. Op onze THEMA webpagina staan talloze voorbeelden. Ze maken duidelijk dat de online wereld een aparte gemeenschap met een unieke, veelal onzichtbare vorm van communicatie vormt.
Geografische grenzen bestaan niet in de digitale wereld. Waar we tot zo’n 30 jaar geleden een beperkte vriendenkring hadden, waarvan de leden met elkaar via een vaste lijn belde of elkaar kaarten stuurde, heeft nu iedereen de beschikking over meerdere platforms met accounts die soms met miljoenen gebruikers over de hele wereld worden gedeeld. Het particuliere sociale leven is geëxplodeerd in een oneindig scala van digitale mogelijkheden!
In de digitale wereld is communicatie virtueel, afstanden bestaan niet. We kunnen tijd- en plaatsonafhankelijk met elkaar communiceren. En inmiddels is er in de digitale bit-world een nieuwe dimensie bijgekomen: Metaverse. De Metaverse is een volgende evolutie in sociale verbinding en de opvolger van het mobiele internet. Het stelt de gebruiker in staat naadlooss te schakelen tussen een reeks digitale ruimtes. Volgens de ontwikkelaars zal, net als het internet, het metaversum 'je helpen contact te maken met mensen wanneer je niet fysiek op dezelfde plek bent en ons nog dichter bij dat gevoel van persoonlijk samenzijn brengen.' (What is the Metaverse? | Meta)
Natuurlijk heeft het omvangrijke en voor velen onvermijdelijke gebruik van de digitale mogelijkheden gevolgen voor de menselijke psyche en samenleving. Onderzoekers richten zich daar al op, bijvoorbeeld in Cambridge met de studie Psychologie in het digitale tijdperk. Een aspect daarvan is 'Cyberspace is psychologische ruimte'. De onderzoekers schrijven: 'Trouw aan de letterlijke definitie van psychologie als de studie van de psyche of geest, is cyberpsychologie de studie van de cyber-psyche, de computergeest "daarbuiten" gecreëerd door de fusie van mensen en machines. We ervaren onze online activiteiten als plaatsvindend in een psychologisch tastbare ruimte die de sensatie van ruimte in de fysieke wereld nabootst. Wanneer mensen hun computers en mobiele apparaten opstarten, een programma starten, e-mail schrijven of zich aanmelden bij hun favoriete sociale media, hebben ze het gevoel dat ze een bepaalde plaats betreden vol voelbare functies en agenda's. Ze bewegen zich over het internet en beschrijven de ervaring als ergens "gaan". Ruimtelijke metaforen zoals 'werelden', 'domeinen' en 'kamers' zijn gebruikelijk bij het beschrijven van online omgevingen. Op een dieper psychologisch niveau zien we dat territorium aan de andere kant van onze apparaatschermen als een verlengstuk van onze psyche, een ruimte die onze persoonlijkheden, overtuigingen en levensstijlen weerspiegelt.'
Net als voor ieder ander gaan ook voor onderzoekers de ontwikkelingen in sneltreinvaart. Hogeschool Fontys richt zich o.m. op Artificial Intelligence en de gevolgen ervan voor mensen en samenleving. In een vooraankondiging van een seminar hierover (30 maart 2023) schrijven de initiatiefnemers:
'Het lijkt een ver-van-je-bed-show, maar AI is waarschijnlijk dichterbij dan je denkt. Misschien is een van je buren wel in het bezit van een Ring-deurbel, waarmee hij kan zien wie er aan de deur staat als hij niet thuis is. Superhandig voor die buurman natuurlijk, maar misschien niet zo goed voor jou of voor je opgroeiende kinderen. Want, wat ziet die deurbel eigenlijk als er niemand (naar om) kijkt? Waar wordt die data opgeslagen? En wie kan die beelden allemaal bekijken? En is die deurbel eigenlijk wel goed beveiligd?
Siri en Alexa
Met nieuwe technologische oplossingen komen vaak ook nieuwe problemen om de hoek kijken. Virtuele assistenten als Siri en Alexa gebruiken AI om gesproken taal te begrijpen en te reageren op vragen en verzoeken van gebruikers. Hartstikke handig. Maar ze staan ook ‘constant aan’ en daardoor staan wij dus ook ‘constant aan’, ze veranderen ons als mens, want denk maar eens na: zouden wij ons anders gedragen als we ons onbespied wanen?'
De onontkoombaarheid is een gegeven. De bit-world absorbeert de zichtbare wereld. Wat we niet zien regeert de wereld die we zien. In positieve maar ook in negatieve zin. Denk aan hacking, de inbreuk van buitenaf in computers van particulieren en bedrijven, en de diefstal en / of manipulatie van gegevens. Het kan gebeuren zonder dat we er erg in hebben. Maar ook beelden die we zien, kunnen vervalst worden, bijvoorbeeld van nieuwslezers of politici die ons toespreken via tv of computer (deepfake). Het is van het grootste belang dat de samenleving wordt opgevoed en zo goed als mogelijk wordt beschermd tegen nadelige invloeden en geschoold om manipulatie en fraude te voorkomen.