De wereld is in real time getuige van een ontzagwekkend en diep serieus fenomeen dat de Verenigde Staten in de greep heeft. We hebben via de media een front seat in een spektakelstuk dat in de historie z’n weerga niet kent. Een theaterstuk waarvan het script in feite al sinds 1619 wordt geschreven en dat inmiddels heeft geleid tot een land met totaal tegengestelde wereldbeelden onder de aanhangers van de twee grote politieke partijen, de Democraten en de Republikeinen. De Democraten wonnen overtuigend de Presidentsverkiezing van 3 november 2020, maar ongeveer de helft van de Republikeinen in het land gelooft anno april 2021 nog altijd dat de vorige President, Donald Trump, won. De winst van de Democraten werd in november en december 2021 in 60 rechtszaken door Republikeinen bestreden én verloren, nochtans houdt men vast aan wat inmiddels The Big Lie is gaan heten. Die houding tegen beter weten in, leidde op 6 januari jl tot een gewelddadige bestorming van het Capitool in Washington. En het is diezelfde nationalistische partij die nu, op basis van The Big Lie, overal in het land wetgeving wil introduceren om de stemmogelijkheden van hun tegenstanders, met name zwarte Amerikanen, fors in te perken. Een verdere escalatie ligt in het verschiet. Anno 2021 is de VS een kruitvat geworden. Hoe ongelofelijk ook, maar is niet langer ondenkbaar dat het letterlijk het toneel wordt van een groter gewapend conflict, in de VS zelf!
De vorige, rechts-nationalistische President van de VS, Donald Trump, won in 2016 tot veler verrassing de verkiezingen, mede met hulp en inmenging van de Russen, de maandenlange massale verspreiding van desinformatie op sociale platforms, een anti-immigratiecampagne (Build the Wall!) en het vol tot leven roepen van nationalistische en racistische sentimenten onder de (christelijk) conservatieve bevolkingsgroep in met name het Mid-Westen van de VS. Na acht jaar presidentschap van Barack Obama, de eerste zwarte Amerikaan op die post, was er in conservatief Amerika een latente angst voor het verlies van de eigen identiteit ontstaan. Trump sprong met rechtse en nationalistische one-liners in dat gat in de verkiezingsmarkt. Het leidde tot een versnelde transformatie van de Republikeinse partij GOP in een nationalistische Trumpcult.
In november 2020 verloor Trump juist vanwege The Big Lie (veel kiezers zagen het nut van stemmen niet meer in) de verkiezingen van de Democraat Joe Biden. Trump ontkende zijn verlies en betichtte de Democraten van fraude, zonder enig bewijs en tegen de uitspraken van rechters in 60 door Republikeinen aangespannen zaken in. Het was de zoveelste leugen boven op de circa 30.000 leugens die hij tijdens zijn Presidentschap verkondigde maar een met grote consequenties. Al begin 2020 had Trump voorgesorteerd op een mogelijk verlies. Als hij zou verliezen, zou dat alleen aan fraude door Democraten te wijten zijn, zo verkondigde hij keer op keer. De democratie moest dan worden gered door verzet. En aldus geschiedde: op 6 januari jl bestormden duizenden aanhangers van Trump en The Big Lie dan ook het Capitool, wat resulteerde in vijf doden en 140 gewonden onder korps van de Capitol Police.
De voorspellingen dat na diens vertrek uit het Witte Huis Trump’s invloed zou tanen en wegebben, is ijdele hoop gebleken. Het tegendeel is gebeurd. Trump verloor weliswaar het Witte Huis en de Republikeinen de Senaat maar zijn leugen werd en wordt actief ondersteund door een meerderheid van de Republikeinen in het Congres en door aanhangers in tientallen staten waar de Republikeinen de meerderheid hebben. Trump heeft met zijn presidentschap latente en met name ook anarchistische sentimenten wakker geroepen en gelegitimeerd – 35% van de bevolking gelooft in The Big Lie. Op die golf hebben Republikeinen in een gecoördineerde strategie in staten door het hele land in enkele maanden tijd circa 250 nieuwe wetten ontworpen en deels al ingediend om – O ironie – de integriteit van de verkiezingen te waarborgen.
Het zijn wetten die voortkomen uit angst, die ondemocratisch zijn en moeten garanderen dat ze verkiezingen winnen en wetten die hun wortels vinden in het sentiment van racisme. Ze worden door Democratische politici de hedendaagse versie van de Jim Crow wetten genoemd, wetten die tussen 1880 en 1965 zorgden voor segregatie tussen blank en zwart en zwarte Amerikanen in met name de zuidelijke staten beperkten in hun bewegingsvrijheid en hen belemmerden om te stemmen.
In 1862, nog tijdens de Burgeroorlog van 1860-1865 (notabene ontstaan uit het verzet van de zuidelijke slavenstaten tegen het anti-slavenbeleid vanuit Washington), kondigde president Lincoln in een Executive Order de Emancipatieproclamatie (Emancipation Proclamation) af. Deze trad in 1863 in werking en verklaarde de slaven in rebellerende zuidelijke staten en gebieden ‘voor altijd vrij’. Kort daarna nam het Congres het 14e Amendement van de Constitutie aan dat zegt: Geen Staat zal (...) aan een persoon binnen zijn jurisdictie de gelijke bescherming van de wetten ontzeggen.’ Het amendement verplicht alle vijftig deelstaten om iedere persoon die zich binnen hun grondgebied bevindt onder de wet als gelijken te behandelen.
Maar 250 jaren van lucratieve slavenhandel (sinds 1619 het eerste schip met slaven het Noord-Amerikaanse continent aan deed) hadden in de zuidelijke staten een cultuur van plantages en winsten op basis van blanke suprematie gevormd die Lincoln niet zomaar met een pennenstreek in het Witte Huis kon opheffen. De Burgeroorlog was juist ontstaan door verzet van de zuidelijke staten tegen afschaffing van de slavernij. Ook nadat de zuidelijke staten, gebundeld in de Confederatie, de oorlog in 1865 verloren, bleef de VS, ondergronds en bovengronds, een land waar racisme en discriminatie het systeem zwaarwegend bepaalden.
In de nadagen van de Burgeroorlog ontstond de Ku Klux Klan, een racistische beweging beweging die tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw actief bleef en enkel en alleen was ontstaan om de zwarte bevolking te onderdrukken, van hun rechten te beroven, te bedreigen en, indien nodig, te straffen en te doden – nog in de jaren ‘50 van de vorige eeuw werden zwarte Amerikanen zonder proces gelyncht. De verloren Burgeroorlog leidde tot bewegingen die de Lost Cause en de idealen van een blank Amerika en daarmee het racisme in leven hielden. In 1965 kwam uiteindelijk de Wet op de Burgerrechten tot stand. Sindsdien is de KKK grotendeels opgegaan in extreem rechtse groepen als de Neo Nazi’s, Proud Boys, NSM en 3 Percenters die tot 5-6 jaar geleden nog een verborgen leven leidden. Onder Trump zijn ze komen bovendrijven. Hun leden hadden een actief aandeel in de bestorming op 6 januari jl. van het Capitool in Washington.
Wat al jaren daarvoor, als verzet tegen de zwarte President Obama, in gang werd gezet, werd met Trump bekrachtigd en versneld, namelijk een radicale verrechtsing van de Republikeinse Partij met volksvertegenwoordigers in het Congres die niet werden gekozen vanwege hun mooie beleidsplannen maar juist vanwege hun steun aan racistische idealen, samenzweringstheorieën, wapenbezit en The Big Lie. Het zijn deze leden van deze extreemrechtse partij die Trump letterlijk als de ‘savior’ aanbidden en alle energie stoppen in het verspreiden van The Big Lie en in ‘voter supression’.
De Republikeinen hangen een autocratisch wereldbeeld aan met één man die almachtig is en die de blanke (christelijk) nationalistische kiezers aanspreekt. Trump had meer contact met dictators van landen als Rusland, Noord-Korea en Saoedi-Arabië dan met de leiders van de Europese Unie. En hij deed er alles aan de wettelijke instellingen en instituten van de VS en de controlerende taak van het Congres te ondermijnen. Elke dag van zijn presidentschap stond in het teken daarvan en daarmee in het nieuws.
Een deel van de VS koestert oude nationalistische sentimenten die lange tijd in pure suprematie waren geworteld en tegenwoordig in angst, namelijk uit vrees te worden overvleugeld door een veranderende demografie met een toenemend aandeel van gekleurde Amerikanen. Dit nationalistische deel steunde Trump tussen 2016 en 2021 in diens dagelijkse en onverholen aanval op de Constitutie, de vrije pers, de waarheid, de federale instituten, de positie van het land in de wereld en, tijdens de pandemie, op de wetenschap en de noodzaak voor een gedegen preventieve strategie. Het dragen van maskers en andere coronamaatregelen werden en worden door rechtse politici geridiculiseerd en genegeerd, met een desastreus gevolg namelijk honderdduizenden onnodige coronadoden in 2020.
Sinds zijn vertrek uit het Witte Huis verblijft Trump in Mar A Lago, zijn resort in Florida, wat inmiddels tot een bedevaartsoord voor conservatieve politici en aanhangers is geworden. Dit deel stelt het belang van een persoon boven het belang van de partij en het land. De botsing tussen die twee werelden is elke dag opnieuw zichtbaar. De Democraten willen tal van wetten voor steun voor onder andere de bevolking, infrastructuur en burger- en stemrechten terwijl de Republikeinen een totale obstructie en tegenwerking van de Democratische agenda kiezen. En het in de lucht houden en voeden van The Big Lie.
In veel gebieden in de VS leven burgers in afgelegen dorpen en stadjes met een christelijk conservatieve cultuur. In zuidelijke staten zijn deze mensen van generatie op generatie opgevoed in een systeem dat gekleurde Amerikanen niet als gelijkwaardig beschouwt. Miljoenen Republikeinen worden ook dagelijks gevoed door rechts-nationalistische media zoals Fox News en nieuwere media zoals Breitbart en Newsmax die ongegeneerd totale onzin verkopen, feiten verdraaien en Trump en verwante politici en adviseurs kritiekloos de ruimte gaven en geven voor hun versie van de realiteit. Zoals recent het beeld dat werd geopperd dat de bestorming van het Capitool alleszins meeviel en dat de politie en demonstranten elkaar vooral omarmden. Ook wordt dikwijls verkondigd dat de demonstraties door linkse elementen in scene werden gezet om Trump in een kwaad daglicht te zetten. Deze media spreken van ‘cancel culture’, een trend om rechtse nationalistische geluiden het zwijgen op te leggen.
Men speelt het slachtoffer en negeert de eeuwenlange uitbuiting en onderdrukking – generaties op generaties - van zwarte Amerikanen. Maar ook van immigranten uit Azië die in de 19e eeuw werkten aan de spoorlijnen en sindsdien het slachtoffer zijn van discriminatie en denigrerende clichés. Zo deinsde Trump er niet voor terug bij het coronavirus te spreken van het China virus of KungFlu virus, wat in de straten van de VS dagelijkse leidt tot gevallen van racisme en regelrecht geweld tegen Aziatische burgers.
In Hollywoodfilms als Guess who is coming to diner (1967), The Help (2011), Hidden Figures (2016) wordt helder verbeeld wat het probleem is. De uitingen van protesten tegen systematisch racisme door Black Lives Matter, de dood van talloze zwarte Amerikanen door politiegeweld en de rechtszaak tegen een van die politiemensen vanwege de dood van George Floyd, laten zien hoe het er daardoor dezer dagen in de VS voorstaat.
Sociale mediaplatforms als Twitter en Facebook spelen hierin een grote rol. Zij bepalen tegenwoordig mede de loop van gebeurtenissen in de media en de politiek en daarmee de historie. Hun invloed is enorm. Trump had tot eind 2020 80 miljoen volgelingen op Twitter voordat het platform zijn account beëindigde vanwege diens aanhoudende stroom leugens rondom de verkiezingen en de verhulde oproep tot geweld. Wat op rechts de klacht van ‘cancel culture’ meer voeding gaf. Maar van enige zelfreflectie en zelfkritiek aan die kant is geen sprake, integendeel, er is een totale desinteresse in waarheid. Zie The Big Lie.
De Democraten hebben sinds januari 2021 de - door de Republikeinen betwistte - meerderheid in de Senaat en in het Huis van Afgevaardigden hebben en een President in het Witte Huis. Zij volgen én verdedigen de Constitutie en willen hun termijn benutten de federale instituten en bevoegdheden te versterken zodat ze letterlijk een volgende bestorming kunnen weerstaan en overleven. De VS heeft lang de illusie van één volk, één land geleefd. Trump heeft tijdens zijn presidentschap met 30.000 leugens de Grote Waarheid aan het licht gebracht. Amerika blijkt altijd uit twee werelden te hebben bestaan en sinds 2015 is dat voor de hele wereld zichtbaar.
Hoe gaat dit verder? Wel, de situatie is in enkele jaren tijd snel geëscaleerd en een verbetering van de situatie – lees: een nader tot elkaar komen van de twee werelden - is niet zicht, integendeel. In 2015 had niemand de huidige omstandigheden kunnen voorzien – een bestorming van het Capitool door binnenlandse extremistische groepering en een politiek partij die de uitslag van een Presidentsverkiezing ontkent en voor het oog van de wereld openlijk overgaat tot een landelijke poging om de rechten van kiezers te ondermijnen.
Eind 2022 zijn de Midterms, de verkiezingen voor zetels in het Congres. In tal van Amerikaanse staten willen de Republikeinen hun tactiek van stem-onderdrukking van name zwarte Amerikanen toepassen. Tot de tactiek behoort onder meer het strafbaar stellen van het geven van water en voedsel van kiezers die in een rij voor het stemlokaal wachten, iets wat vaker in zwarte dan in overwegend blanke buurten voorkomt. Republikeinen willen verder het aantal stembussen en de mogelijkheid per post te stemmen verminderen, alsmede de mogelijkheid hebben verkiezingslocaties te bewaken (lees: kiezers te intimideren). En, ja, ook dat, het recht inbouwen om hen onwelgevallige uitslagen ongeldig te verklaren. Al decennialang hebben ze in tal van staten de districtsgrenzen gemanipuleerd (gerrymandering) om verkiezingsuitslagen in hun voordeel te bevorderen. Manipulatie is dus niet nieuw. Wat nieuw is, dat Republikeinen er nu openlijk voor uitkomen dat ze maatregelen willen nemen, omdat ze dat zien als de enige manier om politiek te overleven.
Wanneer de VS dit pad blijft bewandelen, kan een nieuw en gewelddadiger conflict niet uitblijven. In de VS zijn genoeg wapens in omloop voor een nieuwe burgeroorlog. In de VS zijn onder een bevolking van 330 miljoen burgers naar schatting 400 miljoen vuurwapens in omloop. In het pandemiejaar 2020 werden tegen de 23 miljoen (!)vuurwapens verkocht, een absoluut record.
Het druist in tegen alles wat onder democratie wordt verstaan. Het illustreert in feite dat de Republikeinen de democratie allang hebben opgegeven. Zij zien geen heil meer in een systeem met twee partijen dat veel inspanningen kost en hen mogelijk structureel buiten spel zet. De protesten onder democraten en gekleurde Amerikanen nemen inmiddels toe. Zoals gezegd is de vraag niet of er meer spanningen en (gewelddadige) conflicten zullen komen, maar wanneer. We houden ons hart vast. Want als de situatie in de VS ontaardt in een tweede burgeroorlog, zal dat de hele wereld raken, met een impact heftiger dan de coronacrisis. Wie had ooit gedacht dat we die mogelijkheid serieus in optie zouden moeten nemen?!