Auteur Joost Willem Welbers, docent Mediavormgeving ROC Nijmegen, bood bijgaand kort essay over 'creativiteit' aan Profiel aan. Hij schreef: Tijdens mijn Masterstudie ‘Leren en Innoveren’ te Eindhoven deed ik onderzoek naar ‘creativiteit’. Specifieker ging mijn onderzoek uit naar: betekenisgeving van creativiteit, en mogelijkheden om creativiteit in een schoolsituatie te ontwikkelen. Bij het doen van dit onderzoek heb ik kennis en inzichten opgedaan over het boeiende en niet eenduidige concept creativiteit. Via deze publicatie hoop ik deze kennis te kunnen delen met collega docenten.’
In een maatschappij waar diverse veranderingen elkaar steeds sneller opvolgen wordt creativiteit gezien als een belangrijke vaardigheid voor de 21e eeuw. Scholen stellen zich steeds vaker de vraag op welke manier creativiteit onderdeel wordt van het bestaande onderwijs. De betekenisgeving aan creativiteit door het schoolteam is dan van belang. De gegeven betekenis heeft invloed op pogingen om creativiteit bij de lerenden te ontwikkelen. Een veelgehoorde betekenis is: ‘creativiteit is het proces van het verkrijgen van originele ideeën met een waarde’. Echter wat is het belang van die waarde bij creativiteitsontwikkeling?
Waarde van product en proces
Om als creatieveling te worden gezien moet je een idee met waarde genereren. Voor de maatschappij heeft een idee dat een probleem oplost waarde. Daartegenover staat dat voor creativiteitsontwikkeling het genereren van verschillende ideeën alleen al relevant kan zijn. Literatuur over creativiteitsontwikkeling beveelt docenten aan een productgerichte insteek te vermijden, en in plaats daarvan terugkoppeling te geven op het proces van creativiteit zelf. Bijvoorbeeld door terug te koppelen op de wijze waarop de ideeontwikkeling tot stand is gekomen, of waarom iets als ‘nieuw’ gezien kan worden.
Een eindproduct kan mogelijk minder waardevol zijn voor de maatschappij, binnen de opleiding kan juist het proces van die creativiteit waardevol zijn voor de (door)ontwikkeling van creativiteit en toekomstige mogelijke nieuwe oplossingsmogelijkheden.
Het creatieve proces
In een creatief proces worden divergerende en convergerende vaardigheden afwisselend aangewend. Om op ideeën te komen werk je divergerend waarbij je loslaat, alternatieven zoekt, oordeel uitstelt, en focust op de kwantiteit van ideeën. Mogelijke concrete methoden hiervoor zijn bijv. brainstormen en mindmaps. Om je ideeën te selecteren ga je convergerend te werk waarbij je vasthoudt, keuzes maakt, oordeelt en focust op kwaliteit. In het creatief proces gaat het ten eerste om het onderzoeken van mogelijkheden binnen een gesteld probleem. Ten tweede worden keuzes uit de gevonden mogelijkheden gemaakt. Ten derde creëren de lerenden het product volgens inzichten uit voorgaande fases. Tijdens en na elke fase reflecteert de docent op het proces. Hierbij stelt hij zijn oordeel uit en toont zijn nieuwsgierigheid naar de belevingswereld van de lerenden.
Structuur van een creatieve opdracht
Hoe ziet een opdracht van creativiteitsontwikkeling eruit? Een opdracht daagt de lerenden al snel uit om te divergeren en autonoom keuzes te maken als een opdracht een mate van gestructureerdheid bevat. Vaak bestaat de neiging bij docenten om opdrachten sterk te sturen. Denk bijvoorbeeld aan stappenplannen voor het proces en specifieke criteria voor het eindproduct. De opdrachten zijn daardoor te gestructureerd en dus te weinig open geschreven. Deze balans tussen een gestructureerde en ongestructureerde aanpak vraagt van de docent om controle los, en risico’s toe te laten.
Een duidelijk beschreven doel bakent de opdracht af, zodat de lerenden zich niet verliezen in de mogelijkheden van de opdracht. Deze doelbeschrijving ten einde creativiteitsontwikkeling heeft verschillende uitkomsten als resultaat. De doelen kunnen door docent of vanuit de lerenden zelf vorm krijgen. Daarnaast geeft een doelbeschrijving veiligheid voor de lerenden. Hoewel een veiligheidsgevoel bij de lerenden vooral verkregen wordt door middel van persoonlijke begeleiding die aansluit op het gestelde doel.
Info: Jw.welbers@roc-nijmegen.nl