Door Cornelia de Haan, auteur van Studentgericht begeleiden
Begeleiden is een vak
Veel docenten in het hoger onderwijs krijgen naast het verzorgen van onderwijs de taak om studenten individueel te begeleiden, bijvoorbeeld bij stages, scripties of onderzoek. Automatisch wordt aangenomen dat docenten deze begeleidingstaak eenvoudig op zich kunnen nemen. Ze hebben immers voldoende inhoudelijke expertise en gedacht wordt dat ze voldoende ervaring hebben met begeleiden aangezien ze zelf ook zijn begeleid toen ze studeerden.
In de praktijk ontmoet ik als coach en trainer in het hoger onderwijs echter veel docenten die moeite hebben met hun taak als begeleider. Ze zoeken naar een goede balans tussen sturen en de student eigen regie geven, tussen aanmoedigen en kritisch zijn en tussen ondersteunen van het leerproces en aansturen op het eindproduct. Veel docenten voelen zich snel oververantwoordelijk en besteden meer tijd aan hun studenten dan er voor de begeleiding staat. Ze beleven plezier aan gemotiveerde studenten die goed presteren, maar twijfelen over wat te doen wanneer een student onvoldoende voortgang boekt, feedback niet verwerkt of niet gemotiveerd lijkt. Misschien herken je jezelf in een aantal van deze punten.
Begeleiden is een vak en om dat vak goed uit te voeren heb je naast inhoudelijke kennis tal van vaardigheden nodig, zoals effectieve gesprekken voeren, feedback geven, motiveren, problemen bespreekbaar maken, beoordelen en evalueren. Docenten worden niet als vanzelfsprekend in deze vaardigheden getraind. Dat was voor mij de aanleiding om het handboek ‘Studentgericht begeleiden’ te schrijven.
Vaardigheden in de context van begeleiden
In het boek staan de vaardigheden van de begeleider centraal. Hiervoor heb ik inzichten bijeengebracht uit de hoek van coaching, communicatie, didactiek en leiderschap, die ik plaats in de context van het individueel begeleiden van studenten bij stages, studieloopbaantrajecten, scripties en onderzoek. Het is gebaseerd op meer dan tien jaar ervaring als coach en trainer van docenten met een begeleidingstaak. Om aan te sluiten bij de praktijk heb ik tal van voorbeelden opgenomen van begeleiders uit het hoger onderwijs.
In lijn met de benadering dat we leren door te doen, bevat elk hoofdstuk opdrachten die je telkens een aspect van je begeleiding onder de loep laten nemen. Aan de hand van de opdrachten word je uitgenodigd te reflecteren, nieuwe strategieën uit te werken en je vaardigheden te ontwikkelen.
De vaardigheden die besproken worden, zijn zowel in te zetten bij het begeleiden van studenten op het onderwijsinstituut als bij het begeleiden van studenten op afstand. Waar dat relevant is, wordt expliciet aandacht besteed aan online begeleiding.
De student in de hoofdrol
Je visie op begeleiden is leidend voor de wijze waarop je studenten begeleidt. Dit komt in het eerste hoofdstuk aan de orde. Om de student de hoofdrol te geven in zijn of haar traject en eigenaarschap te laten nemen, is het van belang de student te activeren. Hoe doe je dat tijdens de start van een traject (hoofdstuk 2), tijdens gesprekken (hoofdstuk 3), wanneer je feedback geeft (hoofdstuk 4), wanneer de student minder gemotiveerd lijkt (hoofdstuk 5) of wanneer zich problemen voordoen (hoofdstuk 6)? En hoe rond je een traject goed af (hoofdstuk 7)?
Hoewel elk hoofdstuk een eigen thema heeft, houden de hoofdstukken onderling verband met elkaar. Om de student het traject goed af te kunnen laten ronden (hoofdstuk 7), is het belangrijk om bij de start (hoofdstuk 2) te bespreken hoe zijn werk getoetst gaat worden. De wijze waarop je feedback geeft (hoofdstuk 4) wordt beïnvloed door je visie op begeleiding (hoofdstuk 1). En om studenten te kunnen motiveren (hoofdstuk 5) en om te kunnen gaan met problemen (hoofdstuk 6) heb je de inzet van de juiste gesprekstechnieken (hoofdstuk 3) nodig.
Als vakkundig begeleider blijf je leren
Dit boek richt zich op jouw professionalisering als begeleider. In het afrondende hoofdstuk (hoofdstuk 8) kunt je de balans opmaken van wat je hebt geleerd. Enkele opdrachten uit eerdere hoofdstukken komen terug en je kunt je opgedane vaardigheden en inzichten oefenen op twee casussen. Ook wordt besproken hoe je na het lezen van dit boek kunt blijven werken aan je eigen professionalisering, bijvoorbeeld door intervisie te organiseren of door je gesprekken en stijl van begeleiden door de student en/of een collega te laten evalueren. De evaluatieformulieren die ik daarvoor heb ontwikkeld, zijn als download beschikbaar en kunnen voor eigen gebruik worden aangepast.
De begeleidingstaak die docenten hebben, verdient meer aandacht. Het is een boeiende taak, maar ook een veeleisende taak. ‘Studentgericht begeleiden’ biedt theoretische en praktische handvatten om die taak uit te voeren. Ik hoop dan ook dat het jou als docent inspireert om te reflecteren op je wijze van begeleiden en dat je aan dit hand van dit boek je taak als begeleider bewuster, vaardiger en met meer voldoening kunt uitoefenen. Jouw enthousiasme is immers onmisbaar voor de student.
Boek en training