Hoe ziet de leeromgeving van de toekomst eruit? Het ministerie van OCW heeft het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie twee jaar geleden opdracht gegeven met die vraag aan slag te gaan. Onlangs kwamen mbo-leraren en bestuurders, kunstenaars, makers en ontwerpers bij elkaar om de stand van zaken te bespreken. Een exclusief ProfielActueel artikel.
Het Goede Leven
Wie statistieken en trends bestudeert kan een aardig beeld krijgen van de toekomst en daar een passende leeromgeving bij bedenken. Maar de vraag welke samenleving van morgen we wíllen hebben, is minstens zo belangrijk. Govert Buijs, bijzonder hoogleraar politieke filosofie en levensbeschouwing aan de VU Amsterdam, betoogt als gast van de conferentie een onderwijs gericht op het Goede Leven. Hij doelt daarmee op een maatschappij waarin ieders talent wordt gezien als een kans om in samenwerking met anderen iets moois voor de samenleving te creëren. Of zoals het in de architectenwereld luidt: ruimte geven aan co-creatie. Dat klinkt radicaal anders dan het dominante geluid van de neoliberale maatschappij van deze tijd, en dat is volgens de filosoof belangrijker dan ooit om een duurzame en meer egalitaire samenleving te bereiken.
Voor een video over de dag, klik hier
Volwassen pubers
Of de samenleving zich inderdaad transformeert naar een die in dienst staat van de mens, een waarin de immateriele geneugten des levens het meest worden nagestreefd? De tijd zal het leren. Wat wel overeind staat is dat de mbo-scholier een soort unieke hybride is in onderwijsland. Een architect van Studio Makkink & Bey verwoordt het mooi tegenover haar collega’s: “Het ene moment staat er een puber voor je, het volgende zie je een zelfbewuste en volwassen stagiaire aan het werk.”
Mbo-studenten zijn gemiddeld nog tieners die al met een been in de werkende wereld staan. Ze voelen weerzin tegen een al te schoolse aanpak maar kunnen ook makkelijk verdrinken in vrijheid wanneer gezonde kaders ontbreken. Een goed schoolontwerp draagt bij aan een evenwicht.
Van hufterproof naar verantwoordelijkheid
Op het ROC Rijn Ijssel in Arnhem denken ze na over een mbo-campus waar studenten zich leren ontwikkelen in een dynamische wereld van co-creatie en interdisciplinaire kruisbestuivingen. Kleine aanpassingen in de inrichting van de omgeving kunnen dan grote gevolgen hebben. Door de horeca in de verschillende gebouwen van de campus bijvoorbeeld een ander karakter en cuisine mee te geven, zetten de leerlingen letterlijk de stap naar (leeftijdgenoten van) andere studies.
Dat verruimt de blik, vergroot het wij-gevoel en zorgt ervoor dat studenten zich thuis voelen op de campus en er meer tijd doorbrengen. Dat is groot denken en groot ontwerpen. Dat is een broodnodige visie. Maar hoe hou je, weg van de tekentafel, oog voor de realiteit van alledag? Als het grote plein op de campus van iedereen en niemand is, hoe vind je elkaar dan nog?
Dezelfde uitdaging zien de creatieven wanneer er gezocht wordt naar een leeromgeving waar theorie en praktijk elkaar ontmoeten. De vraag naar een gebouw midden in de samenleving klinkt heel logisch: waarom geen winkel met door leerlingen gemaakte producten in het opleidingscentrum? Of een kinderopvang in het gebouw voor toekomstige pedagogisch medewerkers? Een ontmoetingscentrum voor technische vaklieden in opleiding en het mkb? Ruimte voor mensen uit de buurt om te werken op flexplekken in het schoolgebouw?
De vraag naar hoe dat alles voelt voor een zestienjarige scholier wordt nog weleens over het hoofd gezien. Hoe vindt die zijn plek te midden van alle flexplekken en -werkers om zich heen? De scholier staat straks middenin de maatschappij maar heeft nu nog recht op een beschermde omgeving. Door heel geleidelijk meer inspraak en verantwoordelijkheid te krijgen voor de leeromgeving kan dat traject worden overbrugd. Volgens stedenbouwkundige Jurrian Arnold van bureau Open Kaart betekent dat wel dat “de uniforme en ‘hufterproof’ inrichting” zoals die nu vaak geldt moet worden losgelaten.
Whatsapp als ontsnappingsruimte
Studenten laten meebeslissen kán wel maar gaat niet zomaar, benadrukt Marcel Schouwenaar van The Incredible Machine. Hij dacht met ROC Mondriaan te Delft na over hoe leerlingen van de entreeschool weer toekomstperspectief konden krijgen. “Daar gaan honderden notities, observaties en interviews aan vooraf, en die worden telkens weer op elk niveau van de school besproken,” benadrukt hij.
Het resulteerde in het project Je Eigen Ding Doen, waarbij studenten in vijf weken iets maken wat ze zelf interessant vinden, of dat nu een kookboek of een video is. Leraren kwamen er niet aan te pas, want studenten kregen een eenvoudige toolkit en werden via Whatsapp gecoacht en begeleidt. “Whatsapp was hun ontsnappingsruimte,” vertelt Schouwenaar, en hij legt uit waarom.
“De leerlingen maakten weken van zestig, zeventig uur. Ze liepen bijvoorbeeld stage bij de Action, werkten daar ook buiten schooltijd, en in de klas moest de een na de ander hetzelfde schone raam zemen. Geestdodend. Ze konden zich een toekomst buiten die routines helaas maar moeilijk voorstellen. Door de vormgeving van de toolkit en de begeleiding echter aan te passen aan de wereld waar ze wél inspiratie uit haalden, bleken ze tot veel meer in staat. Ze maakten iets dat echt van hen was, iets waar ze trots op konden zijn.”
Zo blijkt eens te meer: een goede leeromgeving doet wonderen maar gaat veel verder dan stenen en funderingen. Goed onderwijs gaat om ruimte creëren in het hoofd.
Auteur: Erik Ouwerkerk (freelance journalist)