Ode aan de verscheidenheid
Het beroepsonderwijs kan als één dynamische sector en vervlochten met alle sectoren van de samenleving meer recht doen aan de talenten, kwaliteiten, vermogens, wensen en behoeften van de leerling individu. De (senior)docent heeft vakmatig en in de begeleiding alle kans tot ontplooiing. Zo kan het beroepsonderwijskundige ambacht werkelijk gestalte krijgen.
Er is een hoge deelname aan onderwijs zowel onder jongeren als onder volwassenen en de aantrekkingskracht van het hoger onderwijs voor internationale studenten is groot in vergelijking tot gemiddeld in de OESO-landen. Nederland heeft een sterk systeem van middelbaar beroepsonderwijs met goede aansluiting op de arbeidsmarkt. Dat blijkt uit het landenrapport van de OESO, Education at a Glance 2017. Dat is een mooi bericht. Maar het Nederlandse onderwijs mist iets.
De OESO baseert zich op outputcijfers. Logisch, zo werkt het systeem. De Nederlandse overheid legt de onderwijssector al decennialang de verplichting op dat leerlingen in po, vo, het beroepsonderwijs en het wo moeten voldoen aan tevoren gestelde specifieke eisen. Waarom is dat nodig? Waarom scheren we individuen met ieder een eigen aanleg, eigen vermogens, kwaliteiten, wensen en behoeften over één kam? Natuurlijk omdat het voor ‘het systeem’ gemakkelijk is. We zijn het gewend. Dat is gemakkelijk maar het bloed (van de leerling) kruipt uiteindelijk toch waar het niet gaan kan. In de november editie van Vakblad Profiel staat een interview met ROA-onderzoeker Christoph Meng die aangeeft dat vier op de tien mbo- of hbo-gediplomeerden niet in de functie werkt die overeenkomt met (het niveau van) hun opleiding.
Voorstel
Natuurlijk, we hebben structuren en vormen nodig om alles enigszins in goede banen te leiden en te overleven. Maar structuren missen het doel als ze alles voorschrijven en het individu beknellen. Ik vind al zolang ik werk dat de 8-urige werkdag niet voor iedereen geschikt is. Mijn gedachten gaan uit naar het volgende:
- Breng alle sectoren beroepsonderwijs in één sector onder, zonder drempels tussen de vmbo-mbo-mbo-hbo-niveaus;
- Deze sector werkt niet langer met (discriminerende) onderwijsniveaus maar met expertisetrajecten die recht doen aan het individu en in boomstructuren kunnen worden uitgewerkt, met wortels (uitgangspunten), een stam (hoofdtraject) en de takken en bladeren (de specialisaties);
- Laat iedere leerling een eigen expertisetraject volgen, dat kan ‘klassikaal’ in vakrichtingen en individueel op het eigen niveau;
- Test jongeren geregeld en op een coherente wijze op hun toekomstwensen en kwaliteiten, kijk naar de eenheid of discrepantie tussen individu en omgeving en stuur tijdig bij qua vakinhoud, vaardigheden of leerspoor;
- Tests rond vaardigheden, kennis en houding zijn een vanzelfsprekend onderdeel van de trajecten. Het is de leerling die samen met de begeleider aangeeft wanneer hij/zij daar aan toe is;
- Waardeer de LOB enorm op. Begeleid elke leerling door (jonge en ervaren) vakdocenten en praktijkbegeleiders. En orthopedagogen, want ook de emotionele component verdient aandacht, jongeren zitten immers volop in de groei;
- Bevorder samenwerking en gemeenschapszin maar laat het individu individu zijn;
- Schakel seniordocenten in op begeleidings- en waarderingstrajecten;
- School docenten bij in de materie ‘hoe het brein werkt en hoe jongeren leren’ en in het vroegtijdig signaleren van persoonlijke problematiek;
- Formuleer, bewaak en onderhoud een vruchtbaar onderwijs(=leef/werk)klimaat.
Dan nog dit. Het nieuwe regeerakkoord stelt dat jongeren die nog geen diploma hebben waarmee ze aan het werk kunnen, tot hun 21ste op school moeten blijven. Deze zogeheten kwalificatieplicht geldt nu voor leerlingen tot 18 jaar. Het is absurd dat de formerende partijen jongeren drie jaar langer op school willen houden, zodat ze meer kans hebben op een baan en niet op straat rondhangen. Uitval heeft mede te maken met het huidige onderwijssysteem dat alles wat niet in de pas loopt als problematisch bestempelt. Onterecht als je het individu sec kan bekijken. Terecht gaat dit plan van de formatie om de kwalificatieplicht op te rekken op bezwaren van de Raad van State stuiten. Al in 2006 oordeelde dit adviescollege ordeelde dat een hogere leeftijdsgrens grondwettelijke problemen met zich meebrengt, omdat dit het 'recht op vrije arbeidskeuze' raakt. Onderwijs is geen omgeving om vrijheid te beperken maar juist een plek zichzelf beter te leren kennen en te leren omgaan met (keuze)vrijheid.
Ben Claessens: Hoofdredacteur Vakblad Profiel