Nederlandse jongeren moeten weer een echt ambacht leren. De vakschool moet terug, zo klinkt het al jaren in onderwijsland, bedrijfsleven en politiek. ‘Kijk naar Duitsland!’ roepen vele vakmensen en bewonderaars. Zou dat helpen?
Onze oosterburen hebben namelijk een ambachts- en gildecultuur. Kun je dat zomaar overnemen? Duitsers zijn van oudsher meer gericht op techniek en industrie, en onze natie staat al eeuwenlang te boek als handelsnatie. En waar in Duitsland de politiek een stuk conservatiever is ingericht, gidste Nederland de wereld jarenlang zonder bescheidenheid op weg naar een verlichte samenleving.
Vervreemding
Terug naar het vakwerk. In de jaren zestig werd er in Nederland snel ingespeeld op de vraag vanuit de groeiende industrie, die behoefte had aan jongemannen met een algemene scholing en ‘goede attitude’ die in ploegendiensten konden meedraaien en zich snel aan konden passen. De nadruk kwam te liggen op algemene vorming en het ambacht uit het oog verloren. Wie had er nog behoefte aan een kleermaker? Het reilen en zeilen rond de gloeilampen in de fabriek bij wijze van spreken, werd ze op de werkplek zelf wel bijgebracht.
Het is dus niet eens zo gek dat de middelbare opleidingen zijn veranderd, maar het is wel vreemd dat het na het badwater zo lang heeft geduurd dat de baby überhaupt gezocht werd. Terwijl het midden- en kleinbedrijf een groot gebrek aan vakmensen zag ontstaan, viel er voor leerlingen steeds minder eer te behalen in een technisch beroep. Volgens Ad Verbrugge vervreemdden ze zelfs van hun opleiding waar ze hun dagen “slijten in onderwijsprogramma’s die hen niet boeien en waar ze toch weinig of niets van opsteken.” Wat een verschil met Duitsland waar scholieren graag en veel leren in bedrijf, met uitzicht op een vaste baan. Mét de status van vakman.
Aanmodderen
Aan de oostgrens barst het ondertussen van specialistische bedrijven die vakwerk leveren op wereldniveau: de zogeheten hidden champions zijn een goed voorbeeld van de Zwitserse paradox (minder hoogopgeleiden, toch succesvol), en praktisch unschlagbar, zoals de officiele slagzin voor hun beroepsonderwijs luidt. Een prachtig voorbeeld. Kunnen wij dat volgen? Door de handen ineen te slaan toch vast wel? Samenwerken zit toch in ons DNA? Helaas ontaardt het polderen maar al te vaak in aanmodderen. Dat is óók onze cultuur. Nederland ligt aan kop qua evenementen, brochures, werkgroepen, klankborden en taskforces maar een echt structurele verandering laat op zich wachten. “Wij zijn er klaar voor, het bedrijfsleven is aan zet,” zegt het ROC. Op zijn beurt voelen bedrijven zich niet geroepen in tijden van flexibele arbeidscontracten nog personeel aan zich te binden, en zo speelt de een de ander de bal toe.
Kijken, praten en nog een extra overleg kent zijn grenzen, en spreken van een cultuuromslag helpt ons niet verder. Die omslag komt er pas echt als we meer zouden werken volgens de Duitse onderwijsStructuur: leerplekken investeren in mensen, de overheid stelt voorwaarden aan de praktische waarde van de opleidingen, en de onderwijsinstellingen passen zich aan aan het bedrijfsleven. Iedereen neemt zijn verantwoordelijkheid. Dáár kunnen we van leren.
Auteur: Erik Ouwerkerk, freelance journalist
Bronnen: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/speel~VPRO_68376~ovt~.html (Nan Dodde, oud hoogleraar onderwijsgeschiedenis in het radioprogramma OVT) over de teloorgang van de ambachtsschool.
https://www.beteronderwijsnederland.nl/vakwerk/2017/02/een-leven-lang-leren/ Herman Blom over Nederlandse vs. Duitse onderwijsstructuur
https://www.beteronderwijsnederland.nl/blogs/2006/03/stellingen/ Ad Verbruggen zie citaat over ‘onderwijs dat hen niet kan boeien.’
https://duitslandinstituut.nl/artikel/3057/duaal-beroepsonderwijs-populair-in-duitsland met name voor de slogan Praktisch Unschlagbar
Crafting Culture:The importance of craftsmanship for the world of the arts and the economy at large. Alternative title Craftsculture: an international comparison. Arjo Klamer Erasmus University Rotterdam arjo@klamer.nl June 20121
Interview met Peter Troxler van de Hogeschool Rotterdam, docent Revolution in manufacturing, en bovendien Zwitser.