De BBC zond onlangs een tweedelige documentaire uit over de laatste koolmijn in het Groot Brittannië, in Kellingley, Yorkshire. Het tweede deel betrof de laatste ploegendienst diep onder de grond en de uren daarna – het afscheid van de kompels en afsluiten van de zuurstofvoorziening en stroom in de ondergrondse schachten. Voorgoed. Het is een van de meest indrukwekkende documentaires die ik tot dusver heb gezien.
De film zoog me naar binnen en raakte me enorm. De mijnwerkers, rauwe bonken in uiterlijk en doen en laten maar met een gevoelige inborst, kleden zich voor de laatste keer in de oranjegekleurde pakken met enkel een hesje om het blote bovenlijf en een knoeperd van een helm op het hoofd. In een grote lift dalen ze af in de diepte en per treintje worden ze naar de betreffende schacht gereden waar een immense cirkelzaag lagen steenkool van de wanden schraapt. Het lawaai is immens. De schachten zijn gevuld met stof dat zich door het transpireren vrijwel direct op de gezichten hecht. Ze werken daar zonder masker, zonder bril, stof happend, zoals hun vaders dat ook al deden. Zo was hun werk, dag in dag uit, jaar in, jaar uit. Hun leven lang. Voor hen vanzelfsprekend.
En dan de allerlaatste minuten. De mannen waren al maanden op de sluiting voorbereid maar emotioneel niet heus. Als het einde van die allerlaatste ploegendienst en daarmee de laatste bewegingen van de kolenwinmachine naderen, neemt de spanning onder de ploeg toe. Ze kijken elkaar af en toe aan, met hun gezichten vol roet en hun ogen als diamanten. In het licht van de lamp op hun helm dwarrelt de koolstof. Ze kijken naar de kolenschraper die zijn allerlaatste draaiingen maakt. En dan, stilte. Een aantal wordt het teveel, een van hen kiest een groot stuk steenkool uit en wikkelt die in een doek.
De stilte is beklemmend. Want wat nu? Nooit meer de mijn in. In stilte aanvaardt de ploeg de weg naar boven, per trein en lift. Een compleet landschap ondergronds wordt achtergelaten. Niets wordt meegenomen. Bovengronds omhelzen de mijnwerkers en ploegleiders elkaar. Ze complimenteren elkaar, prijzen de geweldige teamgeest waarin ze mochten werken, bonken onder elkaar. Een van de teamleiders zingt, gekleed in de mijnwerkersoutfit een eeuwenoud mijnwerkerslied, met al zijn maten om zich heen. Het gaat je door merg en been. Deze mannen gingen hun leven lang voor elkaar door het vuur. Deelden vreugde en verdriet. Hun houding die ze in deze film laten zien, is niet gemaakt, niet opgesmukt, want daar is ondergronds geen ruimte en tijd voor, je staat in voor elkanders leven en welzijn, moet van elkaar op aan kunnen als het er op aan komt. Je hebt oog voor elkaar, voor wat je deelt en koestert dat. Samen verlaten ze het mijnbouwterrein en gaan ze de onzekerheid van een bestaan zonder baan in. Ik dacht, waar vind je zo’n intens beleefde en noodzakelijke verbondenheid? Ik kijk wat anders naar wat ik doe en naar mijn omgeving. En toen ik de tv uitzette vroeg ik me af: zouden daar, diep onder de grond, ooit cursussen voor teambuilding en management gehouden zijn?