De media staan vol met uitlatingen van presidentskandidaat Donald Trump en satirici uit Duitsland en Nederland. Vorig jaar lieten redacteuren en tekenaars van het Franse satirische medium Charlie Hebdo het leven vanwege hun visie op de profeet Mohammed. De vrijheid van meningsuiting staat hoog in het vaandel van de westerse democratieën. Maar hoe staat het met pesten, bijvoorbeeld de niet aflatende stroom van uitingen gericht op anderen via bijvoorbeeld social media?
Wat hebben pesten en satire met elkaar gemeen? Waarin verschillen ze? Social media zit vol met uitingen van pesters en haatdragende en bedreigende teksten jegens personen. Tegen pesten trachten we op te treden, vooral op scholen en dat met geld van de overheid die scholen en werkgevers verplichtingen oplegt om pesten tegen te gaan. Satire echter wordt beschouwd als een vorm van kunst en relateren we aan de vrijheid van meningsuiting, ook als de woordkeuze daarbij die van pesters evenaart.
Kunnen pesters zich kunstenaar of spotdichter gaan noemen en hun pestgedrag satire? Wat is vrijheid van meningsuiting? Ja, we leven in vrijheid en het is een principiële waarde die aan een rechtstaat en aan een democratie wordt gekoppeld. Maar het zijn sterke schouders die deze vrijheid kunnen dragen. In de Amerikaanse presidentiële voorverkiezingen geeft Donald Trump op een eigen wijze uiting aan die vrijheid. Vanavond zag ik hem weer op CNN over de twee andere ‘pathetische kandidaten’, ‘lying Ted’ en staten als Mexico, China en Japan die de VS in hun hemd zetten. Hij heeft inmiddels miljoenen aanhangers en op zijn bijeenkomsten scanderen ze: Build that wall. Trump kan het zeggen in de democratie die de VS is, heeft daarmee als geen andere kandidaat gigantische exposure gekregen en oud en jong een vrijbrief gegeven om in het dagelijks leven mede-Amerikanen van ethnische afkomst, immigranten en illegalen op weinig genuanceerde wijze te bejegenen. Ook in Europa vallen satirische uitingen van tv-presentatoren en artiesten richting staatshoofden en monarchen onder de vrijheid van meningsuiting. Hoe gaan we daar mee om?
Satire: gedicht of prozastuk waarin een toestand of een persoon wordt bespot. Of: een Artistiek middel waarmee menselijke dwaasheid en gebreken worden beschimpt, bespot en belachelijk gemaakt. Op Wikipedia heet het: Pesten is het gedrag waarbij iemand herhaald en gedurende langere tijd door anderen bejegend wordt op manieren die leiden tot fysieke verwonding en/of psychisch lijden. Dit kan variëren van woordgrapjes tot structureel geweld en afpersing. In extreme gevallen kan het leiden tot zelfdoding van het slachtoffer. De bekendste vormen zijn pesten op school en pesten op de werkvloer. Maar ook daarbuiten kan pesten voorkomen, zoals op straat, op universiteiten en hogescholen, binnen verenigingen, of tussen buurtbewoners. Pesten is structureel en brengt het slachtoffer tot wanhoop. Pesten is een universeel, niet cultuurgebonden verschijnsel. Onderzoek heeft aangetoond dat de omvang en de verschijningsvorm van pesten in Noord-, Midden- en Zuid-Europa vrijwel identiek is. Zo'n 350.000 kinderen wordt minstens eenmaal per week gepest. Zowel op de basisschool als in het voortgezet onderwijs. Verder worden elke dag zo'n 250.000 volwassenen gepest, vooral op het werk.
Het kan lichtelijk verwarrend zijn om het ene van het andere te onderscheiden. Mij dunkt hebben scholen hier een belangrijk thema voor het onderwijs.