De democratie vecht wereldwijd voor haar leven! Aldus de alarmerende titel van een artikel medio september jl in het onlinemagazine van het Amerikaanse medium Foreign Policy. Tal van media wereldwijd deinzen er niet meer voor terug het 'woord' crisis te gebruiken wanneer het gaat om het thema 'democratie'. Dat landen als Saoedi-Arabië, Rusland en China geen democratie kennen, is geen nieuws. Maaer dat in landen als de Verenigde Staten, Hongarije, Turkije en het Verbnigd Koninkrijk sprake is van een crisis in de democratie is iets van de laatste jaren.
In de afgelopen vier jaren hebben we via ProfielActueel herhaaldelijk gewaarschuwd voor de gevaren van (eerst) Donald Trump als presidentskandidaat en vervolgens van Donald Trump als president van de VS.(zie de links onderin dit artikel) Het doel was te wijzen op de grote kwetsbaarheid van de democratie en het belang van burgerschapslessen in het (beroeps)onderwijs. De waarschuwingen ten aanzien van Trump zijn helaas gegrond gebleken. Geen presidentskandidaat en geen president in de historie van de VS heeft zoveel aversie en minachting getoond voor democratie en de Constitutie, de Amerikaanse Grondwet. In juli jl. werd Trump officieel door het Huis van Afgevaardigden van het Congres bestempeld tot racist. In een serie tweets had hij vier gekleurde Congresleden opgeroepen naar ‘huis’, hun land van afkomst, terug te keren. In een column in juli schreef ik: ‘De tweets geven tevens een nieuw dieptepunt aan van het presidentschap van Trump dat van kwaad tot erger wordt en nu al drie jaar wordt gekenmerkt door dagelijkse leugens (inmiddels ruim 12.000 volgens de Washington Post, sept 2019), persoonlijke beledigingen aan critici, corruptie, bewondering voor dictators, inmenging van de Russen in de politiek, de jacht op immigranten, het afbreken van beschermend beleid voor het milieu en het klimaat, vrouwonvriendelijk gedrag, vriendjespolitiek in ongekende omvang en de moedwillige ondermijning van de democratie, de Constitutie en de vrije pers.’
En nu is er dan een volgende fase in de neergaande spiraal van Trump’s presidentschap: Impeachment – de officiële start van het proces tot afzetting. Na een enorme waslijst van overtredingen, ongewenst gedrag, intimidatie, beledigingen en moedwillige opruiing en het zaaien van haat en verdeeldheid is er dan opnieuw een grens overtreden. Op 8 oktober jl kondigde het Witte Huis aan, geheel in lijn van Trump's autocratische instelling, niet mee te werken aan de afzettingsprocedure of tegemoet te willen komen aan de eisen van het Congres. Waarmee de crisis rond de democratie in de VS verder oip scherp wordt gezet.
Trump is aangeklaagd wegens afpersing van de Oekraïnse president. Hij hield 400 miljoen dollar aan, reeds toegezegd fondsen voor defensie voor de Oekraïne tegen, in ruil voor de toezegging van de president van dat land om criminele informatie boven tafel te krijgen over de zoon van Trump’s opponent in de verkiezingen van 2020, voormalig Democratisch vice-president Joe Biden. Slechts drie van de 44 presidenten voor Trump ondergingen de procedure, slechts één van hen ruimde ook inderdaad het veld, Richard Nixon (Republikein) in 1973. De aanklacht lijkt glashelder. De Democratische Partij heeft tot nu toe de toenemende druk om een afzettingsprocedure te starten, op grond van tal van de vele andere wetsovertredingen door Trump, weerstaan, maar nu was voor de partij de maat vol. 'Geen persoon staat boven de we, aldus top-Democraat en voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi.
Natuurlijk zijn er wetten en is er rechtspraak maar de democratie verliest in wezen wanneer de hoogste gezags- en ambtsdrager door het aanwenden van uiterste wettelijke middelen in het gareel moet worden gehouden. Of zelfs het veld moet ruimen. Trump werd betrapt op de afpersing door een lid (of team) van de veiligheidsdienst die een officiële aanklacht indiende, uit oogpunt van gevaar voor de nationale veiligheid van de VS. In zijn furieuze reacties op de situatie toont Trump telkens weer zijn ware autocratische aard. In een toespraak repte hij er glashard over hoe in vroegere dagen met verraders werd omgegaan, wat een regelrechte doodsbedreiging is aan het adres van de klokkenluider.
Wat we ook van Trump en autocraten elders in de wereld vinden, ze worden gesteund door delen van de bevolking. En het is door diezelfde bevolking dat het vonnis over Trump geveld moet worden, zei Nancy Pelosi. Afzetting is volgens haar een zwaktebod. Wat werkelijk telt en waar in feite de definitieve doorslag moet worden geven, is het stemlokaal tijdens de Amerikaanse Verkiezingen in 2020. Het is wrang dat het recht op het maken van politieke keuzes kan leiden tot het ondermijnen en zelfs het opheffen van dat recht. Zie de situatie in Turkije dat in 10-15 jaar tijd is afgegleden naar een bijna-autocratie.
Voor het onderwijs in Nederland dient, gezien de situatie wereldwijd (denk ook aan de crisis in het Verenigd Koninkrijk wegens Brexit), het thema 'democratie' dan ook boven aan de lijst te staan. Democratie kan door vele ontwikkelingen onder druk komen te staan - door binnenlandse en buitenlandse, door culturele en economische, door politieke en criminele. Eenieder heeft een rol in het onderhoud van democratie. Democratie gebeurt niet in Den Haag of Washington, het gebeurt op de plek waar we zijn, thuis, in ons werk, in het dagelijks verkeer. Het betreft de omgang met elkaar, de verantwoordelijkheid voor wat we doen en denken, voor hoe we de samenleving inrichten en hoe we samen leven en daarbij anderen en de regels en de wet respecteren.