Op 27 januari jl werd in Polen en op tal van andere plaatsen herdacht dat 75 jaar geleden het concentratiekamp Auschwitz werd bevrijd. Het kamp is een levensgroot symbool geworden voor de gruwelen waartoe de mens in staat is – het in fases doelbewust wegvagen van een ander, van een ras: het begint met stigmatiseren en verboden opleggen, dan komt het met drang en geweld uit de veilige thuisomgeving wegrukken van de mens, vervolgens het bijeen drijven van hen die moeten worden afgescheiden en uitgesloten, te midden van deze mensonterende geweldsacties wordt hen voorgelogen dat ze elders te werk gesteld worden maar, uiteindelijk, worden ze als vee in wagons gedreven en naar hun eindbestemming vervoerd, de slachthuizen van de concentratiekampen.
Enkele citaten uit een verslag van de New York Times van 27 januari jl:
A Polish-born Jew, he was just 15 when he, along with his parents and four siblings, were greeted at the Auschwitz concentration camp in May 1944 by Josef Mengele. The infamous doctor surveyed newcomers to determine who was fit for labor and who was to be immediately executed.
Two of his brothers and sisters were told to “go left,” referring to a line for the gas chambers. Mr. Lesser lied to Dr. Mengele, saying he was 18, healthy and fit to work.
“He asked me if I can run five kilometers,” he said. “I answered yes and was told to go right.”
Mr. Lesser may have been saved from death, but not from witnessing the horrors of a place that became known as the factory of death. He said he still remembered “screams of children thrown into fiery pits” and considered it his moral duty to speak of what he experienced for as long as he can.
Stigmatiseren, ontmenselijken, martelen en vermoorden. Mensen die andere mensen dit aandoen. Dat is zeer beangstigend. De Engelse taal heeft er een krachtiger woord voor: terrifying. We zien onszelf graag als menselijk maar we zijn dus in staat onszelf en de ander te ontmenselijken en terug te brengen tot een staat waarin de ander niets meer is. Geen gevoelens. Geen emoties. Geen herkenning. Geen erkenning. De natuurlijke binding van onze gezamenlijke oorsprong is weg. Opgelost in pure kilte. Alleen de diersoort ‘mens’ blijkt hiertoe hier toe in staat. Langs de weg van beredenering, met uitschakeling van wat we als menselijk beschouwen, de plannen ontwikkelen en de consensus krijgen voor de vernietiging van de medemens. Omdat diens aard, geloof, uiterlijk etc. de plannenmakers niet aan staat. Een oneigenlijk superioriteitsbesef neemt de overhand en gaat vervolgens vrijelijk zijn gang, tot de ondergang van de ander, en vervolgens de eigen, aan toe.
Maar het zijn niet de plannenmakers zelf die dit bewerkstelligen. Het is de onverschilligheid van de massa die ertoe leidt dat haat tot volkswoede en tot een volksbeweging wordt. Dictators kunnen als individu weinig uitrichten. Ze worden in staat gesteld tot hun acties die al te vaak letterlijk ontaarden, door anderen. Door anderen die zwijgen, die denken ’dit gaat mij niet aan’. Maar werkelijk samen leven betekent samen bouwen aan de toekomst, samen zorgdragen voor veiligheid en samen de ander als volwaardig beschouwen, als mede-mens. Dat is ook waar een menselijke en menswaardige samenleving voor staat.
De ander bevestigt mij immers in mijn bestaan. De ander draagt mij. Zonder de ander, zonder alle anderen, kan ik niets. Ben ik niets. Alle anderen begeleiden en steunen mij op mijn levensweg. Alles en iedereen doet ertoe, ongeacht aard, status, religie, kleur. Alle kleuren die de regenboog rijk is máken de regenboog. Dat is waarom we niemand kunnen uitsluiten. Het is onmogelijk. En dat is waarom we niemand mogen achterlaten. Ieder van ons draagt eenieder in zich mee. Ieder mens leidt het leven op een eigen manier, maar we staan allemaal in dezelfde grond, hetzelfde licht.
Enkele citaten uit het verslag van de New York Times:
“We see those old ghosts rear their heads everywhere today,” said Piotr Cywinski, the director of the Auschwitz-Birkenau State Museum.
“Anti-Semitism, racism, demagogy, contempt and hatred,” he continued. “We are becoming more and more indifferent, introverted, apathetic and passive. Most were silent as the Syrians were drowning, we silently turned our backs on the Congolese people and the Rohingya people, and now the Uighurs. Our silence is our severe defeat.”
As he spoke — on the same ground where 1.1 million men, women and children, mostly Jews, were murdered — delegations from more than 50 countries looked on. The ceremony was designed to be as free from politics as possible, with the focus on fighting anti-Semitism and giving survivors one more chance to tell their stories.