Dit Platform Profielactueel heeft ‘Democratisch burgerschap’ tot een van de THEMA-pagina’s op haar website profielactueel.nl gemaakt en wel juist vanwege wat er nu in de Oekraïne gebeurt. Vanwege het feit dat democratie niet vanzelfsprekend is. We hebben de laatste 6-7 jaren democratie en burgerschap met grote regelmaat onder de aandacht gebracht, mede aangespoord door de ondermijning van de democratie door Donald Trump tijdens diens presidentschap in de VS (2016-2020) en nadien. Het is van elementair belang dat de jonge generatie in Nederland - en in feite in elke democratie - zich bewust is van de enorme waarde van haar vrijheid, van de mogelijkheid vrijuit te kunnen spreken, te kunnen leven op een zelfgekozen wijze en om de vrijheid te hebben te stemmen. De inval door Rusland in de Oekraïne maakt duidelijk dat alles in één klap kan veranderen.
We zetten in deze column nog eens op een rij wat een autocratie onderscheidt van een democratie.
In een autocratie of dictatorschap zetten machthebbers alles in op het kweken van wantrouwen. Dictators willen onderwerping, aanbidding en dwingen dit af met draconische maatregelen, geweld, leugens en misinformatie.
Een democratie daarentegen doet een beroep op saamhorigheid op basis van gelijke rechten, vrijheid van meningsuiting en het recht op religie. De macht van een regering is gecontroleerd door een gekozen parlement. Een rechtsstaat gaat in principe uit van het goede in de mens, van medemenselijkheid en het welzijn van de burger die inspraak heeft en vrij is te stemmen.
Een dictatorschap tracht door misinformatie, dwang en het inwerken of wegnemen van elk individueel recht, burgers te reduceren tot ja-knikkende wezens. We zien het live gebeuren in autocratische staten. China noemt het ‘zijn vorm van democratie’. In Rusland is elke kritiek of demonstratie verboden. Maar het treft ook de kring rondom Poetin zelf, zoals we zagen in de zogenaamde raadpleging van Poetin van zijn veiligheidsstaf vlak voor de inval in de Oekraïne. De afstand tussen hem en de leden van die staf was groot, uit veiligheid. Poetin vertrouwt niemand. En je zag de angst in de ogen en in de houding van de mensen die amper een woord konden of mochten zeggen. Mensen gereduceerd tot willoze ja-knikkers, vrezend voor hun leven.
Een rechtgeaarde democratie is niet uit op een aanval op een naburig land. Het mag een defensie hebben en we zien wat er in decennia van vrede dan kan gebeuren. Een democratie verwaarloost de defensie. Terwijl dictators handelen uit wantrouwen en aan het vastklampen aan vergane glorie en de drang tot herstel ervan, zij investeren in een defensie. Zie Rusland en China. Dictators steunen op geweld, op een legermacht, op de controle op het gedrag van burgers. In een democratie is een leger ondergeschikt aan een burgerregering, aan het volk.
En daarmee komen we bij de prijs die een democratie betaalt door het blijven geloven in het goede. Defensie is amper een prioriteit. Legers transformeren in eenheden voor vredesoperaties. Democratische landen geloven ook amper dat agressie vanuit dictaturen kan uitmonden in geweld en zelfs oorlog. Het zit gewoon niet in de burgers van een democratie om dag in dag uit met die gedachte te leven. Zij vertrouwen de leiders waarop ze gestemd hebben. In een dictatuur valt niets te stemmen of te kiezen, er wordt gekozen vóór de burger, via fraude tijdens zogenaamde verkiezingen. Zie Wit-Rusland. Wint de oppositie dan wordt de uitslag eenvoudig genegeerd. Dat risico loopt de Verenigde Staten waar de Republikeinen in 2021 in tal van staten wetten hebben aangenomen teneinde de verkiezingsuitslagen in hun voordeel te kunnen beslissen.
En dat risico kunnen ook democratische landen in Europa lopen. De eensgezindheid die de EU nu toont inclusief voorheen meer neutrale landen als Zweden, Finland en Zwitserland is prijzenswaardig maar de historie leert dat waakzaamheid geboden is en blijft!