Al jaren benadrukt Profielactueel.nl het belang van een coherent beleid voor nieuwe media en digitale technologie, bij voorkeur in een apart Ministerie voor de Digitale Samenleving. Het had er 10 jaar geleden al moeten zijn maar tot dusver ontbreekt een dergelijk coördinerend instituut. Dat heeft z’n effect – op de inmiddels miljarden kostende fraude door hacking en digitale oplichting. En op het onderwijs. Zie de erosie van ict-opleidingen op scholen, het ontbreken van een alomvattend beleid voor scholing van ict-docenten en leraren-in-opleiding.
Er is iets merkwaardigs aan de hand. In Nederland worden grote zorgen geuit over het aantal uren ‘schermkijken’ door kinderen en adolescenten. Terwijl bij de overheid, in het bedrijfsleven en in alle andere organisaties ict allang een groot deel van het werk bepaalt, is de moderne technologie in het onderwijs nog altijd onvoldoende geïntegreerd. Nederland loopt met die visie achter op andere landen. Dat is begrijpelijk - samenlevingen zijn geëvolueerd maar net als 100 jaar geleden is het onderwijs nog altijd gestoeld op een klas met vier wanden en een strak dagschema.
In opkomende landen als Abu Dhabi wordt volop geïnveeerd in Articifial Intelligence als deel van het onderwijs (zie hier de video op CNN). De College Board in de VS ziet leren omgaan met ict als een van de twee allerbelangrijkste onderdelen voor studenten. De tweede is kennis hebben van de Constitutie (vertaald naar Nederland, de Grondwet). Kennis hebben van en adequaat eren omgaan met ict begint op jonge leeftijd.
Vanaf peuterleeftijd
Terwijl kinderen al 20 jaar lang thuis opgroeien met moderne communicatietechnologie, huivert het onderwijs nog altijd voor een optimale integratie ervan. Uitgevers van digitale leermiddelen zijn klaar voor grootschalige toepassing maar weten door de wijfelachtige houding van het donderwijs nog altijd niet waar ze aan toe zijn. In het hele onderwijs staan leraren nog altijd een hele dag voor de klas(sen), met een beperkt gebruik van digitale middelen, vooral digiborden. En dat bij een groeiend lerarentekort. In 2016 liet het Innovatieplatform-VO weten dat ict het (toen ook al bestaande probleem van) lerarentekort mogelijk kan helpen oplossen. Een bericht destijds: Het Innovatieplatform-VO gaat met inzet van ict het onderwijs aantrekkelijker maken voor zowel scholieren als docenten. You School is een vernieuwende digitale leeromgeving voor havo/vwo-leerlingen. You School (YS) past als concept o.m. de Effectiviteit van onderwijs en inzet ICT toe. Om te onderzoeken of en hoe You School kan bijdragen aan het verminderen van de vraag naar docenten (én onderwijsinnovatie te stimuleren) gaf Platform Rijnstreek Bureau Kock dit voorjaar de opdracht met twee scholen een business case uit te voeren. Het Leonardo en het Da Vinci uit Leiden hebben zich opgegeven. Een van de opdrachten is inzicht te krijgen in de mogelijkheden die YS biedt om het lerarentekort op te lossen.
Overheid en politiek blijven achter
En waar staan onze overheid en politiek hierin? Ze blijven ver achter. De po-Raad kapittelde vorig jaar augustus het kabinet dat het de regie niet pakte en dat de aanpak van het lerarentekort te versnipperd bleef. In een brief aan de Tweede Kamer schreven ministers Arie Slob en Ingrid van Engelshoven (Onderwijs) daarop dat ze zich (ook) zorgen maakten en daarom extra actie wilden ondernemen, maar hoe en wat bleef in het duister. De po-Raad: Een coherente aanpak ontbreekt. Laat staan een vooruitziende blik op de komende jaren voor een coherent onderwijsbeleid waarin de aandacht voor de balans tussen docent en ict. Terwijl die balans in de hele samenleving gemeengoed – ict vormt er de ruggengraat - ontbreekt die in het onderwijs en daarmee de kans op een onderwijs dat toe kan met minder kleerkrachten.
Een onderzoek uit 2018 van Kennisnet onder po-leraren en –schoolleiders gaf het volgende te zien: Naast de opbrengsten van ict voor leerlingen, zien leraren nog andere voordelen voor hun eigen taak als leraar. Zo ervaren veel leraren dat zij hun lessen, dankzij ict, efficiënter kunnen inrichten en een beter overzicht hebben over de vorderingen van leerlingen. Dit stelt leraren in staat om in hun onderwijs beter rekening te houden met de individuele talenten en ondersteuningsbehoeften van leerlingen. Een opvallende conclusie van het Kennisnetonderzoek was: ‘Het meest bepalend voor het gebruik van ict zijn kenmerken van individuele leraren. Dit betekent dat vergroting van het didactisch repertoire van leraren meer impact heeft op gebruik en opbrengsten van ict dan investeringen in infrastructuur en schoolbeleid dat zich vooral richt op het stimuleren van ict-gebruik.’
Erosie informaticiaonderwijs
Extra geld naar het onderwijs zou gericht moeten zijn op de opleiding van specifieke ict-docenten en gedegen ict-onderwijs aan pedagogische en lerarenopleidingen. Het informaticaonderwijs op scholen is al jaren aan erosie onderhevig. In 2013 schetste de KNAW dit probleem al in het rapport Digitale geletterdheid. Een citaat: ‘Het huidige informaticaonderwijs schiet te kort. Terwijl de ontwikkelingen in ICT elkaar razendsnel opvolgen, is het vak informatica sinds de invoering in 1995 niet noemenswaardig aangepast. Bovendien bieden steeds minder scholen het vak aan.’
Nederland ICT steunde destijds het advies aan het ministerie van OCW om de door de KNAW voorgestelde onderwijsvernieuwingen over te nemen. ‘Digitale geletterdheid is net zo belangrijk als taal en rekenen. Onvoldoende computerkennis en -vaardigheden van werknemers kosten de Nederlandse economie jaarlijks 19 miljard euro, zo bleek uit onderzoek van de Universiteit Twente. Toch is informatiekunde geen verplicht vak meer in de onderbouw. Bovendien is het keuzevak ‘Informatica’ sinds 1995 inhoudelijk gezien amper aangepast en loopt het vak dus jaren achter op de behoeften van vandaag.’
In de tussentijd is er weinig gebeurd. In mei 2018 erkende minister Van Engelshoven nog het probleem van het ontbreken van goede ict-docenten voor onderwijs. De site Security.nl meldde: ‘Het is lastig om goede ict-docenten voor het onderwijs te vinden die leerlingen actuele kennis over cybersecurity kunnen bijbrengen, zo stelt minister Van Engelshoven van Onderwijs op vragen van het CDA. Aanleiding voor de vragen zijn meldingen van leerlingen van de Hanzehogeschool. De leerlingen stellen dat wat ze leren verouderd is.’ Van Engelshoven: "Ik neem dit signaal zeer serieus en vind het erg vervelend dat deze studenten het gevoel hebben dat ze kennis en vaardigheden leren die verouderd zijn. Ik hecht zeer aan het responsief en actueel houden van opleidingen", aldus de minister.
Coherent beleid
‘Erg vervelend’, inderdaad. Het wordt tijd dat de gevestigde orde – politiek, overheid, bedrijfsleven enz. - het onderwijs behandelt als een gewoon segment van de samenleving en dat er een coherente visie komt op de balans tussen onderwijs en samenleving en tussen mens en ict in het onderwijs. Het liefst ontwikkeld vanuit een apart Ministerie voor de Digitale Samenleving. Het lerarentekort kan een blessing in disguise zijn, als we de docent in de moderne tijd laten doen wat ie moet doen – moderne media didactisch verantwoord aansturen voor reguliere, repeterende lesstof, een gering deel van de tijd lesstof zelf toelichten en zich meer bezig houden met de groepsdynamiek en individuele begeleiding en scholing, o.m. in het gebruik van moderne media. Net als in andere segmenten van de samenleving kunnen we ook in het onderwijs door ict toe met minder mensen. Dat is geen bedreiging, het biedt volop kansen. Het gaat er niet om leraren te vervangen, het gaat erom ze te ontlasten, het onderwijs te laten aansluiten bij mens en samenleving, daardoor aantrekkelijk te maken en het lerarentekort achter ons te laten. De tijd dat docenten ict als hobby of zelfs als bedreigend beschouwen dient al lang voorbij te zijn. Er is heel veel werk te verzetten om de achterstand in te halen en mee vooraan te lopen in de ontwikkelen. Maar zonder ‘coherent’ en overheid-gecoördineerd beleid lukt het niet.
Lees ook
- Aan de slag met kunstmatige intelligentie in het onderwijs van Kennisnet klik hier
- A List of 10 Social Media Skills for Every Modern Teacher klik hier
- Using Media to Enhance Teaching and Learning klik hier
- Teaching with technology klik hier
- When School Gets Real: Teachers Connect Classroom Lessons to Current Events klik hier
- Steeds meer tijd achter het beeldscherm – gevolgen, risico’s en adviezen klik hie