Voorwoord
Eind september, begin oktober jl kwam Mark Zuckerberg, eigenaar van Facebook en Instagram negatief in het nieuws. Instagram zou een ramp zijn voor het risico van verslaving en voor het zelfbeeld van veel tienermeisjes. En Facebook koos voor geld en binding van bezoekers inplaats van acties tegen fake nieuws. Kort daarvoor schreven we de hier volgende column.
Social media platforms en internet zijn voor samenlevingen en hun regeringen en politici een zegen én een vloek. Een zegen vanwege de vele toepassingen en mogelijkheden op economisch en maatschappelijk gebied en omdat ze iedereen stem geven. Een vloek vanwege de vele toepassingen en mogelijkheden op economisch en maatschappelijk gebied en omdat ze iedereen stem geven.
Oligarchen van de vrijheid van meningsuiting. Zo worden ze tegenwoordig soms genoemd – de social media platforms als Facebook, Google, Apple en Instagram. Het afgelopen jaar zagen we glimpen van de enorme invloed van deze internationale platforms. En de moeite die nationale regeringen in toenemende mate hebben om ten opzichte van grensoverschrijdende (en grens-negerende platforms) hun soevereiniteit te bewaken. We weten hoe Facebook wereldwijd al jaren verkiezingen en de bestrijding van de Covid-pandemie beïnvloedt. Nadelig beïnvloedt. Door al of niet tegen betaling misinformatie toe te laten. Op 6 januari jl bestormden pro-Trump opstandelingen het Capitool bestormden om te verhinderen dat de uitslag van de presidentsverkiezing van 22 november jl die Joe Biden won, zou worden bevestigd. Facebook was in de maanden voorafgaand een belangrijk platform voor hun boodschappen. En Youtube tijdens en na 6 januari een veel gebruikt platform voor de verspreiding van hun smartphone-video’s en een goudmijn voor de autoriteiten die zo honderden daders konden opsporen en arresteren. Het door de Democraten gecontroleerde Congress onderzoekt die bestorming en heeft onder meer Facebook bevolen specifieke documenten te overhandigen.
- Opinion | Facebook, Google and Twitter are the new ‘oligarchy of speech’
The Washington Post zondag 19 September 2021 |
In India dreigde in mei 2021 een ban voor Facebook en Twitter vanwege hun weigering nieuwe mediarichtlijnen te aanvaarden. Maar op de dag waarop de ban zou ingaan gebeurde er niets en overspoelden talloze memes hierover de social media in het land. Eerder dat jaar in februari 2021 was Australië het toneel van een showdown tussen regering en Facebook. De laatste dreigde met een eigen lockdown uit protest van een regeringsmaatregel om social platforms te laten betalen voor het gebruik van nieuws. Vanuit de samenleving en met van sociaal maatschappelijke organisaties en overheidsorganen als brandweer en politie kwamen protesten, zij voorzagen een ramp als hun mediakanaal naar de samenleving zou worden afgesloten.
In september 2021 kwam The Washington Post onder de titel ‘Apple and Google are showing Putin just how much he can get away with’ met een opmerkelijk verhaal over de invloed en macht van deze platforms. Putin zou in de aanloop naar de (zogenaamde) verkiezingen de platforms Apple en Google hebben gedwongen om een Smart Voting app van de oppositie, onder de naam Navalny, te verwijderen. Deze app zou, voor de afwisseling, de bevolking voorzien van op feiten gebaseerde verkiezingsinformatie, een dienst waarop Putin niet zit te wachten.
Social media zijn enkele decennia jong maar hun impact is zeer verreikend, namelijk overal-reikend, en derhalve een verhaal apart. Weinig ontwikkelingen hebben zo snel, zo’n impact gerealiseerd op alle domeinen van het publieke en particuliere leven als social media. Ze hebben miljarden gebruikers en beheersen de markten van informatie en commercie. En daarmee van de politiek en economie. Social media zijn 15-20 jaar geleden onze huiskamers en brein binnengeslopen, hebben zich breed gemaakt en zijn er geworteld. Ze gaan niet meer weg. Ze hebben iedere burger een platform gegeven, een wereldwijd platform. Waar individuele bekendheid nog geen 20 jaar geleden vooral een kwestie was van een combinatie van talent, netwerk en geluk (en soms corruptie en bedreiging), beschikt nu iedereen onbegrensd met tal van letterlijk onbegrensd actieve platforms over de technische middelen om een enorm publiek bereiken. Bekendheid wordt zelfs gehonoreerd door een aantal platforms. Je verdient er geld mee. Kinderen kunnen al ondernemen en geld verdienen. De jonge generatie heeft geen tv meer nodig, ze hebben op social media in real time, op elk moment van de dag en op elke plek hun eigen helden of maken hun eigen uitzendingen. Dat betekent dat de jongeren generatie zich amper een andere wereld kan voorstellen dan die waarin informatie in hoofdzaak van social mediaplatforms afkomstig is. Inplaats van te worden voorzien door kranten, televisie en radio in de generaties voor hen. En nog wat verder terug in de tijd (lees: een eeuw geleden) afhankelijk te zijn van enkel kranten die voor de lagere sociale klassen amper of niet toegankelijk waren (en ook niet voor hen schreven of door hen betaald werden).
- Opinion | Apple and Google are showing Putin just how much he can get away with
The Washington Post zondag 19 September 2021 |
Het is voor miljoenen een droom, op elk moment je mening ongefilterd ventileren, in woord en beeld. Gebruikers zien er geen probleem in hun hele ziel en zaligheid prijs te geven. Doordat social media op wereldniveau en op zeer indringende en grondige wijze toegang heeft tot data van miljardengebruikers weten de eigenaren van die platforms meer van iemand dan wie ook. In tal van landen sturen ze daarmee de opinie, tal van ontwikkelingen en j, de levens van miljoenen. Ze beïnvloeden in toenemende mate het sociale leven, familie, relaties e collega’s zijn altijd bereikbaar. Maar het verandert ook de spelregels. Huiselijk geweld was tot zeg 10 jaar geleden ook thuis, achter de voordeur. Tegenwoordig groeit het geweld dat mensen elkaar aandoen via social media, via shame sexting, doxing of queerbating. En de gevolgen kunnen verreikend, letterlijk verreikend zijn, namelijk wereldwijd.
Omdat social media platforms in de tijd zo nieuw zijn en de effecten en gevolgen ervan in den beginne zo onschuldig, konden ze 10,15 jaar tamelijk ongestoord hun gang gaan. Met name sinds Donald Trump Twitter en Facebook actief gebruikte om ongefilterd valse berichten en persoonlijke aanvallen op opponenten te verspreiden, zijn politici en publiek de schellen van de ogen gevallen. Politici en regeringen bekommeren zich pas de laatste jaren om de toenemende internationale invloed, met name op het vlak van politiek en misinformatie. Los van de enorme toename van hacking en bankfraude via internet en de sociale platforms. De digitale technologie heeft een monster geschapen dat groeit in omvang en gevolgen. Ze beheersen meer en meer ook de media. Experts zijn het erover eens dat er in de wereld van bits en bytes een ware oorlog gaande is tussen beveiliging en tussen aanvallers, tussen fake news en op feite gebaseerde bronnen. Er wordt al gesproken van de ‘extortion economy’, de diefstal van data in onderwijs, gezondheidszorg, bedrijfsleven enz. Als gewapende bendes een gebouw zouden binnenstormen om data te stelen zouden politie en speciale eenheden worden opgeroepen. Maar bij deze ‘stille’ overvallen gebeurt weinig tot niets. De regering in Nederland doet er het stilzwijgen toe, terwijl geleidelijk aan de poten onder de economie worden gezaagd. Het wachten lijkt op de ‘big bang’. De VS heeft er een voorproefje van gehad, ook in 2021. In mei voerden cybercriminelen een hackaanval uit op het grote Amerikaanse oliepijplijnbedrijf Colonial Pipeline. Ze zouden geen politieke motieven hebben. De groep, die uit Rusland zou komen, stelde 'alleen geld te willen verdienen'. De hackers maakten gebruik van gijzelsoftware (ransomware) en eisten geld om de systemen vrij te geven. Daarnaast zouden ze gegevens hebben gestolen die ze dreigden openbaar te maken als het bedrijf niet betaalt. Colonial Pipeline legde uit voorzorg allerlei IT-systemen stil, waardoor meerdere pijplijnen niet meer kunnen worden gebruikt. Het ging onder andere om een belangrijke toevoerlijn naar de Amerikaanse oostkust. Die is goed voor bijna de helft van alle brandstoffen die naar dat deel van het land gaan.
Het gaat dus om een bedreiging van de samenlevingen op twee levensgrote gebieden: de vrijheid van meningsuiting en de economie. Beiden staan toenemend onder druk. Regeringen worstelen met beiden. Ze zien de social media en internet als een zegen én een vloek. Een zegen vanwege de vele toepassingen en mogelijkheden op economisch en maatschappelijk gebied en omdat ze iedereen stem geven. Een vloek vanwege de vele toepassingen en mogelijkheden op economisch en maatschappelijk gebied en omdat ze iedereen stem geven. Een zegen en vloek om dezelfde redenen.
Het is een duivels dilemma, letterlijk. Het heeft wat weg van de klimaatdiscussie. Onze welvaart danken we mede aan de natuurlijke grondstoffen en bronnen die door een ongebreidelde groei van de welvaart in het geding komen wat juist weer nadelige gevolgen heeft voor het milieu en klimaat. Een stem voor iedere burger en vrijheid van meningsuiting vormen een grondsteen voor een democratie. En juist die vrijheid en stem ondermijnen meer en meer het functioneren door een immense stroom aan valse informatie. Verschillen in zienswijze is wat een democratie ook voorstaat: diversiteit, verscheidenheid. Maar de feiten en meningen beginnen wel zeer ver uiteen te vallen en wel dusdanig dat ze slaags raken met elkaar en elkaar naar het leven gaan staan, zie de VS. Het gevolg is dat de gemeenschappelijke grond begint te vervagen.
Een voorbeeld van deze dagen. In de VS hebben de Republikeinen na de verkiezing van Donald Trump in 2016 (met hulp van Wikileaks, datamanipulatie van social media en de Russische pro-Trump propaganda op social media!) de politieke arena verlaten en besloten het één-leider-principe te omarmen - in dit geval Donald Trump. Ze richten al hun energie, menskracht, geld en social media op het stelen van de macht ten gunste van een autocratisch bewind. Ze doen dit door het scheppen van chaos en verwarring via de verspreiding van leugens via social media (bv niet Biden maar Trump zou de verkiezingen van november 2020 hebben gewonnen), door met honderden wetten in alle 50 staten het recht en de mogelijkheden om te stemmen te ondermijnen, door via bedreigingen democratisch gezinde burgers uit besturen van scholen en districten te verdrijven en hun zetels in te nemen en door Covid vaccinaties en mondmaskers te weigeren en de economie en samenleving te ontwrichten. Ziedaar het dilemma dat zich in real time ontvouwt. En waarbij social media een onmisbaar wapen vormt. In de VS gaat de bescherming van de vrijheid van meningsuiting gaat heel ver. De leugen dat Trump heeft gewonnen kan gewoon herhaald worden, keer op keer, en nestelt zich in het brein van miljoenen Amerikanen, 75% van de Republikeinen gelooft de bewering.
Samenlevingen staan voor een enorm dilemma. Verspreiders van valse berichten en hackers maken in feite volop gebruik van hun recht en vrijheid en tegelijkertijd wordt de vrije samenleving erdoor ondermijnd. Maar die vrijheid van meningsuiting indammen, zet de deur open voor restricties, staatscontroles en daarmee voor een andere vorm van autocratie. Wat te doen?