Deze column werd voor het eerst op deze website gepubliceerd op 9 juni 2015
Vooroordelen en racisme zijn aangeleerd of toegewezen, zegt Jane Elliot. En kunnen dus ook weer ongedaan gemaakt worden. Jane Elliot was in 1968 lerares op een basisschool in het overwegend ‘blanke’ stadje Riceville. Daags na de moord op dr. Martin Luther King verdeelde ze de klas in tweeën: één groep van kinderen met bruine ogen en één groep met blauwogige leerlingen.
Het doel was de kinderen te laten ervaren hoe racisme voelt. De bruinogige leerlingen kregen meer privileges en complimenten. De leerlingen met de blauwe ogen, die een gekleurd sjaaltje moesten dragen, werden gekleineerd en mochten minder dan de bruinogen. De lerares dwong hen in een positie op grond van de kleur van hun ogen. Binnen het uur riep de nieuwe status bij de bruinogige kinderen een gevoel van superioriteit op tegenover de leerlingen met de blauwe ogen. Hetzelfde gebeurde als de rollen werden omgekeerd. Kinderen die werden gediscrimineerd werden snel onzeker, radeloos of verzetten zich tegen wat hen werd aangedaan. Kinderen in een favoriete rol genoten van hun status en ontwikkelden gemene en onverdraagzame trekjes.
Elliott is in de tachtig maar reist nog altijd de wereld rond in haar strijd tegen racisme. De kritiek of opmerkingen op haar aanpak, verschillen niet zo veel met die uit 1968. Zoals: je kan het blanke kinderen toch niet aandoen een dag lang zo gediscrimineerd te worden. Het traumatiseert hen. Waarop Elliot steevast antwoordt: ‘Hoe is het dan als je je leven lang die vernedering moet ondergaan?’ Waarop sommigen weer beweren dat mensen met een donkere huidskleur racisme 'nu eenmaal gewend zijn'.
Vijftien jaar na haar eerste experiment riep Jane Elliot de leerlingen van haar basisschoolklas bijeen en evalueerde ze met hen wat het experiment hen gebracht. Dat was indrukwekkend. Het bleek voor velen de meest indringende les uit hun schooltijd. Leerlingen herinnerden zich zowel hun superioriteitsgevoelens als de minachting en ongelijkheid die hen deel te viel, enkel vanwege de kleur van hun ogen. Het had hen veranderd. Een leerling vertelde dat de bovenliggende rol het kwade in hem naar boven had gebracht, alle wraakzucht die hij zo vaak had onderdrukt was, kreeg nu de ruimte. Het was voor hem een schokkende ervaring. Evenals de constatering dat binnen een uur vrienden tot vijanden konden worden.
Zie de documentaire 'The angry eye' via deze YouTube-link.
- Lees hier onze column Het gevaar van de anti-immigratie-sentimenten in de VS en Europa - juni 2018
- Lees hier de column op onze website Dark Star presidency - Amerikaanse Senaat bestempelt Trump tot een racist - juli 2019
- Lees hier het artikel in The Guardian Racism is at the heart of fast fashion – it's time for change - 12 juni 2020