- Een intelligentie die niet zozeer verbindt als wel voortkomt uit die verbinding
Het begrip ‘beschaving’ intrigeert. Het is iets anders dan in staat zijn tot uitvindingen, architectuur, boeken schrijven. Dat is cultuur. Beschaving verwijst meer naar een mentale dimensie waarin wordt onderkend dat de ander niet zoveel verschilt van onszelf. Beschaving veronderstelt het wekken van het vermogen tot het maken van het juiste onderscheid. In de zin van dat weliswaar ieder uniek is en tegelijkertijd in de kern niet echt van elkaar verschilt. We zijn gelijk als mens, als deel van de evolutie en schepping, als individu met - in principe - eenzelfde geboorterecht, bijvoorbeeld op vrijheid van meningsuiting en geloof, en qua geaardheid te kunnen zijn wie hij of zij is. Uitsluiting of achterlating van mensen of groepen is een mechanisme dat beschaving ondermijnt en, uiteindelijk, te niet kan doen.
Daar ligt ook de parallel met rechtgeaarde democratie en met religie en spiritualiteit – ze gaan uit van een staat van geest waarin die gelijkheid het fundament is. Ze gaan uit van een intelligentie die niet zozeer verbindt als wel een intelligentie (waarvan gezond verstand een deel is) die voortkomt uit die verbinding. We kennen spirituele stromingen waarin wordt gezegd: we zijn al verbonden, onlosmakelijk verbonden en wederzijds afhankelijk. En dat besef, die ervaring wekt empathie, vertrouwen, mededogen, oprechtheid en geloof in wat juist is. Het enige wat ons te doen staat, is de belemmeringen opheffen die ons hinderen dat te zien en te ervaren.
Wat zijn die belemmeringen? Onze voorkeur en afkeer. Het dilemma is niet wat er in de wereld gebeurt, het is wat in onszelf plaatsvindt. Strijdt woedt niet buiten ons. Die zit in onszelf. Carl Jung zei het indertijd treffend: De Berlijnse Muur staat niet ergens in Europa, die zit in ons hoofd. Daar en daar alleen kan die worden afgebroken.
Daaraan werken, is verbindende intelligentie, wekken. Het is een omkering bewerkstelligen van: naar wat van de buitenkant lijkt, naar wat in de kern ‘is’. Het is niet eenvoudig omdat de buitenwereld met nieuws, feiten en gebeurtenissen maar ook gedrag van medemensen op elk moment het tegendeel lijkt te willen aandragen, maar het kan wel degelijk. Omdat het zo correspondeert met onze menselijke natuur. We kunnen leren om als het ware door die wereldse gebeurtenissen en door menselijk gedrag ‘heen’ te kijken en daar de samenhang der dingen te zien. Het wordt ook wel de omslag genoemd van kijken met wereldse ogen naar kijken met de blik van de ruimte.
We hebben te midden van alle wereldse gepolariseerde zaken met regelmaat de open blik van de ruimte nodig, de blik waarin alles (weer) in perspectief verschijnt. De blik die wordt gevoed door de wederzijde verbondenheid en afhankelijkheid waaraan we niets hoeven te doen omdat die er van nature is. Daar ligt de kiem van beschaving – zien hoe afhankelijkheid we van elkaar zijn, hoe weinig we in feite van elkaar verschillen ondanks polarisatie.
Foto: Ryoji Iwata - Unsplash