De Onderwijsraad heeft zich op verzoek van de Minister van Onderwijs gebogen over de vraag op welke manier de kwaliteit van het hoger onderwijs op verantwoorde wijze verbeterd en gewaarborgd kan worden. Bij de beantwoording van die vraag staat de uitwerking van het concept ‘kwaliteitscultuur’ centraal. In haar advies ‘Kwaliteit in het hoger onderwijs. Evenwicht in ruimte, regels en rekenschap’ komt de Onderwijsraad met aanbevelingen om tot een beter kwaliteitsbeleid te komen. Deze zijn gericht op betrokkenen op het niveau van opleidingen, op het niveau van instellingen en op landelijk niveau.
Het mbo kan met het advies zijn voordeel doen. In het mbo is momenteel het thema Kwaliteitsafspraken aan de orde. Hierbij gaat het om een set van afspraken die de Minister van OCW met het mbo heeft gemaakt ten aanzien van het kwaliteitsvraagstuk.
In het nieuwste advies stelt de Onderwijsraad dat het huidige systeem van interne en externe kwaliteitszorg de kwaliteitscultuur kan verstoren die noodzakelijk is voor verbetering van het hoger onderwijs. Sterke kwaliteitsculturen zijn gebaseerd op een duidelijke onderwijsvisie van betrokken docenten en studenten, collegiaal leiderschap op opleidingsniveau en ondersteuning door de instelling. Docenten en studenten ervaren te weinig betrokkenheid terwijl zij een cruciale rol kunnen vervullen. Instellingsbesturen moeten meer nadruk leggen op het stimuleren van kwaliteitsculturen op opleidingsniveau en meer vertrouwen geven aan het onderwijsproces zelf. De overheid moet zich vooral richten op het waarborgen van publieke waarden. Ruimte voor lokale visies is een voorwaarde voor goed hoger onderwijs.
Deze heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden is noodzakelijk om vernieuwing van onderop te stimuleren en continue aandacht te houden voor kwaliteit. Opleidingen – als gemeenschappen van docenten en studenten – moeten hun speelruimte beter benutten. Dit betekent: een gezamenlijke onderwijsvisie ontwikkelen, werken aan een gemeenschappelijk gedragen kwaliteitscultuur en zich blijven verantwoorden ten opzichte van de omgeving. Gelaagde verantwoordelijkheid werkt alleen bij autonomie en vertrouwen en erkenning van elkaars rollen en deskundigheden. Publieke verantwoording afleggen in de vorm van rekenschap over keuzes in kwaliteit is daarbij vanzelfsprekend.